De opkomst van slow reading

Zijn we het een beetje ontwend, in alle rust en met volle aandacht een boek lezen? Met ‘slow reading’ kun je, alleen of samen met anderen, het lezen weer oppakken.

Ze was van jongs af aan verslingerd aan lezen en een echte bibliofiel. Maar toen de Nieuw-Zeelandse Meg Williams twee jaar geleden het veelgeprezen boek Al wat schittert van haar landgenoot Eleanor Catton wilde lezen, kwam ze er gewoon niet doorheen. De met de Booker Prize bekroonde roman over een misdrijf in de wereld van de negentiende-eeuwse goudzoekers, is taalkundig complex, poëtisch en ook nog eens heel erg dik. “Ik schrok toen ik merkte dat ik me niet meer kon concentreren op zo’n literaire tekst,” zegt Williams.

De opkomst van slow reading

Deze constatering zette Williams aan het denken. “Ik zag opeens al die nieuwe boeken in mijn kast staan en moest tot mijn schande bekennen dat ik bijna niet meer las. Zelfs korte sms-berichtjes bekeek ik alleen nog vluchtig.” En dat terwijl ze literatuurwetenschapper is.

Ze besprak haar veranderde leesgedrag met anderen en constateerde dat het veel van haar vrienden en kennissen net zo verging. Vervolgens besloot ze in actie te komen en richtte in haar woonplaats Wellington een slow reading club op. Eén keer per week komen enthousiaste lezers bij elkaar in een rustig café, brengen een boek mee, laten de hectiek van het dagelijks leven achter zich en gaan in alle rust zitten lezen. Gezamenlijk, maar toch ieder voor zich.

Eerst kwamen er vooral vrienden. Maar Williams’ idee vond al snel navolging in de buurt, en in andere Nieuw-Zeelandse steden. Inmiddels zijn er ook slow reading clubs in Europa, Australië, Noord-Amerika en Azië. Een vergelijkbaar initiatief zijn de ‘silent reading parties’ in bijvoorbeeld Seattle en New York.

Een wens om te onthaasten

Het is op de eerste plaats gewoon een mooi idee om je rustig en op regelmatige basis gezamenlijk in een boek te verdiepen, vindt de Duitse psycholoog Ralph Radach, die onderzoek naar lezen doet. “Maar ik geloof dat er ook een algemene wens om te onthaasten achter zit, een verlangen naar een tegenhanger van het snelle mediagebruik dat voor ons allemaal zo gewoon is geworden.”

Doordat we voortdurend allerlei berichten op internet lezen en permanent bezig zijn met onze smartphones, lezen we weliswaar niet minder dan vroeger, maar wel heel anders. Onderzoekers die met oogscanners de leesgewoonten van mensen op internet bekeken, zagen dat bijna iedereen in een ‘F-vorm’ leest. Dus alleen het begin van een alinea om meteen verder te gaan naar het begin van de volgende alinea.

Teksten worden op internet ook vaak niet uitgelezen. Op de helft van een tekst is meestal nog maar een derde van de lezers over. “We hebben eenvoudigweg behoefte om ons weer in tekst te verdiepen zoals dat tien jaar geleden nog volkomen normaal was,” legt Radach uit. Een slow reading club is een mooie mogelijkheid voor ongeconcentreerde, ongeoefende lezers om zich weer eens te verdiepen in een lekker boek. Bovendien is het geritsel van bladzijden die worden omgeslagen en de geconcentreerde rust die ontstaat als je met een groepje mensen aan het lezen bent ook gewoon prettig.

Actief en aangepast lezen

Wie geen leesclub in de buurt heeft, kan er ook een gewoonte van maken om in zijn eentje in een roman of verhaal te duiken. “Lezen is en blijft uiteindelijk toch een individuele bezigheid,” zegt Radach. De eerste stap is natuurlijk jezelf meer tijd gunnen om te lezen en gewoon te beginnen. Meg Williams van de Slow Reading Club geeft op haar website tien tips voor hoe je als ontwende lezer de weg naar de boekenkast terug kunt vinden.

Voor het lezen kun je bijvoorbeeld net als voor een meditatie een rustige plek zoeken, een paar keer diep ademhalen en jezelf zo in een toestand van concentratie brengen. Verder kan het helpen om te beginnen met een eenvoudig of een niet al te dik boek. “Of je pakt gewoon nog een keer je lievelingsboeken uit de kast en leest ze opnieuw,” zegt Williams, “want daarmee kom je er zeker weer in.” Daarnaast adviseert ze om bij het lezen naar lievelingswoorden of mooie zinnen te zoeken en die op te schrijven, om zo dieper door te dringen tot de tekst.

Je kunt er ook een gewoonte van maken met een pen in je hand te lezen en passages die je raken te onderstrepen. Dit actieve of ‘aangepaste’ lezen, zoals Radach het noemt, is een van de beste manieren om je te concentreren en je de kunst van het lezen weer eigen te maken. “Als ik zelf lees, neem ik na elk hoofdstuk een korte pauze om dat wat ik net heb gelezen te verwerken,” zegt Radach. Zo’n kleine meditatie past niet alleen goed bij rustig lezen, het versterkt ook je opmerkingsvermogen. Uit onderzoek blijkt dat wat je hebt gelezen beter blijft hangen als je korte pauzes inbouwt of gewoon nog eens een nachtje slaapt over een moeilijk hoofdstuk.

De terugkeer naar langzaam lezen

Dat de terugkeer naar langzaam lezen mensen evenwichtiger en gelukkiger maakt, daarover schrijft niet alleen Meg Williams op haar website. Lezen is volgens een onderzoek van de universiteit van Sussex uit 2009 een van de eenvoudigste methoden om je geestelijk en lichamelijk te ontspannen. Al zes minuten nadat je geconcentreerd in een roman verdiept bent, gaat je hartslag omlaag en ontspannen je spieren zich, stelden de onderzoekers vast.

Lezen heeft zelfs meer effect dan muziek luisteren, thee drinken of zelfs een wandeling maken. Voor psycholoog Ralph Radach is het niet alleen de rust en de relatieve moeiteloosheid van het lezen die je helpen ontspannen. Een van de belangrijkste voordelen is volgens hem dat je in een andere wereld duikt en je verbindt met romanfiguren. “Als het een goed boek is, worden de hoofdpersonen virtuele vrienden van je,” zegt Radach. “En het doet je gewoon goed om tijd met hen door te brengen op de bank.”

Het is een van de redenen waarom mensen tegenwoordig zo graag naar series kijken, hun favoriete detective steeds maar weer in een nieuwe moordzaak volgen of boek na boek met Harry Potter naar Zweinstein reizen. Vertrouwde figuren geven ons een goed gevoel, we weten wat ons te wachten staat, wat we aan ze hebben. Zo is ook het enthousiasme voor breed uitgesponnen, bijna epische boeken te verklaren, die je uitnodigen er maandenlang in te lezen.

Een mooi voorbeeld daarvan zijn de vuistdikke romans van de Noorse schrijver Karl Ove Knausgård waarin hij vooral zijn dagelijks leven beschrijft. “Dat is trouwens niets nieuws,” zegt Radach. “Al in de negentiende eeuw lazen mensen graag breedsprakige verhalen en feuilletons, bijvoorbeeld van Alexandre Dumas.”

In zulke boeken kun je jezelf makkelijk verliezen: zodra je de eerste vijftig bladzijden achter de kiezen hebt, wil je ook de resterende achthonderd verslinden. “Ik geloof zeker niet dat we het lezen zijn verleerd,” zegt Radach. “Het is als fietsen. We hebben misschien een duwtje nodig, maar daarna gaat het vanzelf. En een leesmiddag samen met anderen kan precies dat duwtje zijn.”