In haar tijd heeft men er nog moeite mee dat slim zijn en acteren kan samengaan: Actrice Hedy Lamarr ondervindt er veel nadeel van. Pas aan het eind van haar leven krijgt ze erkenning voor haar uitvindingen.
Van kleins af aan houdt Hedy van techniek. Op haar vijfde al ontmantelt ze een muziekdoosje én zet het weer in elkaar. “Ik was altijd al anders,” zal ze later zeggen. “Uitvindingen gingen me makkelijk af.” Ze beseft dan nog niet dat ze een schoonheid is, en dat het destijds in de wereld beauty óf brains is – zeker als je een vrouw bent.
En zo komt het dat de intellectuele prestaties van de Oostenrijks-Amerikaanse filmster en uitvinder Hedy Lamarr tijdens haar leven zelden serieus werden genomen: haar schoonheid zou haar haar leven lang in de weg zitten.
Gevoel van macht
Ze wordt op 9 november 1914 in een welgesteld joods Weens gezin geboren als Hedwig Eva Maria Kiesler. Haar vader Emil is bankdirecteur, haar moeder Gertrud Lichtwitz een Hongaarse pianist. Haar moeder had liever een zoon gehad, maar moet het met de ondernemende Hedy doen. Haar vader houdt ook erg van techniek en beantwoordt zijn dochters nieuwsgierige vragen met plezier.
Als tiener merkt ze het effect dat haar knappe gezicht op anderen heeft: gesprekken vallen stil als zij een kamer binnenkomt. Het geeft haar een gevoel van macht. Ze meldt zich bij een filmstudio en binnen de kortste keren heeft ze een bijrolletje te pakken. Op haar negentiende speelt Hedy in de film die haar beroemd en berucht maakt: Extase (1933).
Daarin is ze niet alleen naakt te bewonderen, maar simuleert ze ook nog eens een orgasme. Dat is een novum in een niet-pornografische film. Ze had geen idee dat de scène zo geïnterpreteerd zou kunnen worden, zegt ze zedig als ze eenmaal in Hollywood is beland. De paus is verontwaardigd en Hitler doet de film in Duitsland in de ban – niet alleen vanwege dat orgasme trouwens, maar vooral omdat de actrice joods is.
Trophy wife
Haar filmcarrière zet ze op een laag pitje als ze trouwt met de rijke Fritz Mandl. Hij is dertien jaar ouder en wapenhandelaar van Hitler en Mussolini. Ze gaat in een huis met 25 kamers wonen en leidt het leven van een trophy wife. Haar man is ziekelijk jaloers, houdt haar voortdurend in de gaten en geeft veel geld uit aan het opkopen van posters van Extase waarop Hedy staat afgebeeld (met als gevolg dat er alleen maar méér posters worden gemaakt). Het is niet het leven dat ze wil leiden. In 1937 pakt ze haar juwelen, verkleedt zich als dienstmeisje en ontsnapt.
Nieuwe naam
In Londen ontmoet ze Louis B. Mayer, de baas van de legendarische filmstudio Metro-Goldwyn-Mayer (MGM). Hij biedt haar onmiddellijk een filmcontract aan voor honderdvijftig dollar per week, op voorwaarde dat ze haar kleren voortaan aanhoudt. Lachend wijst Hedy dat aanbod af, hoewel ze niet veel geld meer heeft. Ze boekt een bescheiden hut op het schip dat Mayer terug naar Amerika vaart en zorgt ervoor dat hij haar aan boord in actie ziet in het zwembad en op de tennisbaan.
Als ze vervolgens in avondjurk en met haar laatste juwelen om haar opwachting maakt, en alle hoofden haar kant opdraaien, geeft Mayer zich gewonnen. Ditmaal biedt hij haar een contract aan voor vijfhonderd dollar per week. Als de 22-jarige in New York van boord gaat, heeft ze niet alleen een nieuwe naam – Hedy Lamarr – maar wordt ze bovendien opgewacht door een horde fotografen en reporters die de nieuwste ontdekking van Mayer komen bewonderen.
Nadelen van schoonheid
Nu nog een geschikte film. Dat wordt Algiers (1938). Daarna kent iedereen haar als de mooiste vrouw ter wereld. Disney laat zich voor het uiterlijk van zijn Sneeuwwitje door dat van Hedy inspireren en ze wordt ook het rolmodel voor stripfiguur Catwoman. Intussen trouwt ze met scriptschrijver Gene Markey, maar ook dit huwelijk is geen succes. “Je weet niet of mensen van jou of van hun fantasie van jou houden,” zegt ze mismoedig. Het begint haar te dagen dat haar schoonheid ook zijn nadelen heeft.
Bijdrage aan de strijd
Het mondaine leven trekt haar niet. “Ieder meisje kan glamoureus zijn. Het enige wat je ervoor moet kunnen, is stilstaan en dom kijken,” zegt ze. Haar idee van een leuke avond is een etentje met intelligente vrienden waarbij ideeën worden uitgewisseld. En op gewone avonden werkt ze aan haar uitvindingen. Wat zou hieraan verbeterd kunnen worden: zó kijkt ze naar de wereld.
Hollywood maakt haar niet erg gelukkig. De filmmaatschappij is oppermachtig en bepaalt wat goed voor haar is, en ze is het vaak niet met die beslissingen eens. Bovendien woedt er thuis in Europa een oorlog. De studio draagt haar op om te ontkennen dat ze joods is, wat ze haar leven lang zal blijven doen. Wel wil ze graag een bijdrage leveren aan de strijd tegen de nazi’s. Ze treedt op voor de Amerikaanse troepen, en zet ook haar intelligentie in.
Uitvindingen
Haar uitvinding die geallieerde torpedoboten via ‘frequency hopping’ (frequentieverspringing) in de radiocommunicatie kan beveiligen tegen Duitse aanvallen, is briljant. Samen met componist George Antheil perfectioneert ze dit geheime communicatiesysteem.
In 1942 laten ze er een patent op leggen dat op naam komt te staan van Hedy Kiesler Markey en George Antheil. Tot Hedy’s grote teleurstelling is de Amerikaanse marine niet geïnteresseerd. Ze hunkert naar erkenning als uitvinder, maar voor de buitenwereld blijft ze ‘slechts’ de beeldschone filmster, die in matige films sexy rollen speelt.
White cargo (1942) is een dieptepunt: hierin speelt ze geheel donker geschminkt een lichtzinnige verleidster. Ze spant rechtszaken aan om onder haar contract uit te komen en ontwikkelt de reputatie lastig te zijn. Na de oorlog produceert ze uit frustratie een paar films voor zichzelf, wat in die tijd hoogst ongebruikelijk is, zeker voor een actrice. MGM is not amused.
Trouwen & scheiden
In 1943 trouwt ze met de Britse acteur John Loder. Samen adopteren ze een zoon, James. Gefluisterd wordt dat hij wel degelijk haar biologische zoon is, wiens geboorte ze geheim heeft gehouden en die ze door Loder heeft laten erkennen.
Als Jimmy lastig wordt, stuurt ze hem naar kostschool, waar hij onder de vleugels van een van de docenten wordt genomen. Als de docent vraagt of Jimmy bij hem en zijn vrouw mag komen wonen, is Hedy zo beledigd dat ze Jimmy nooit meer wil zien. Wel bellen ze de rest van haar leven met enige regelmaat.
Eigen productie
Voor haar (erkende) biologische kinderen Denise (1945) en Anthony (1947) zorgt ze wel goed. Aan het huwelijk met hun vader – hij is te saai voor haar, denkt Denise – komt in 1947 een einde, waarna Hedy als alleenstaande moeder alle ballen in de lucht moet zien te houden. Ze werkt hard, trouwt en scheidt weer en heeft een hit met Samson and Delilah, de best bezochte film van 1949.
Ze ziet mogelijkheden: als het publiek van dit soort historische spektakelstukken houdt, kan ze er zelf toch ook een maken? Ze zet een enorme productie op touw in Italië, maar financieel loopt de boel uit de
hand en daarna lukt het niet om de film in Amerika gedistribueerd te krijgen. Uiteindelijk verliest ze er miljoenen dollars aan.
Alles kwijt
Na haar huwelijk in 1954 met de Texaanse oliebaron Howard Lee komt ze terecht in een leven dat ze al uit een eerdere periode kent: dat van de vrouw-van. Ze heeft heimwee naar Oostenrijk. In Aspen, destijds nog een dorpje van niks, vindt ze het wintersportplezier van vroeger. Ze haalt haar man over haar geld te geven om daar een resort te bouwen: Villa Lamarr. Ze gooit zich er helemaal in, want acteren doet ze nauwelijks meer.
Maar ook aan het huwelijk met Lee komt een einde. Omdat ze bij haar zoon Anthony wil blijven die in Los Angeles ernstig gewond is geraakt na een aanrijding, stuurt ze in 1960 haar stand-in naar de rechtbank in Texas als de scheiding wordt behandeld. De rechter vindt dat weinig respectvol en wijst Lee alle vorderingen toe. Ook die op Villa Lamarr, het enige wat Hedy had willen houden.
Altijd een pionier
Het verlies is een flinke klap. De beruchte Max Jacobson – aka Dr. Feelgood – dient haar zijn ‘vitamine-injecties’ toe, in werkelijkheid zeer verslavende amfetaminen. Haar gedrag wordt grillig en soms agressief. Ouder worden vindt ze moeilijk. Haar uiterlijk is altijd een vloek voor haar geweest, maar toch verdraagt ze het onvermijdelijke verval niet.
Ook op het gebied van de cosmetische chirurgie blijkt ze een pionier te zijn. Ze verzint allerlei ingrepen die de artsen later standaard gaan uitvoeren. Daarbij gaat het ook weleens mis en mede als gevolg daarvan begint ze zich in de jaren zestig te verstoppen, zelfs voor haar familie.
In Bombshell, de onder anderen door Susan Sarandon geproduceerde documentaire over Lamarrs leven, vertelt haar kleindochter dat ze Hedy maar zelden heeft gezien. Haar oma stuurde liever gesigneerde portretten uit haar Hollywoodtijd. Ook een zesde huwelijk houdt geen stand. ‘They love her and leave her’ kopt een tijdschrift. Ze leeft van een uitkering, wordt opgepakt voor een winkeldiefstal, laat puur voor het geld een scandaleuze biografie over haar leven schrijven en tekent daarna protest aan tegen het resultaat. Ze gaat zelf het échte verhaal vertellen, zegt ze. Het komt er niet van.
Zonder haar geen wifi
In de jaren zestig blijkt dat haar frequency hopping door de Amerikaanse marine is gebruikt tijdens de Cubacrisis. Dat is haar niet verteld en het levert haar financieel ook niks op, want het patent is net verlopen. Toch is ze trots. Wat ze intellectueel voorstelt, begint de wereld pas in de jaren negentig te ontdekken. ‘Glamorous yes, stupid no’ luidt een van de koppen van een interview met Hedy Lamarr in het Amerikaanse zakenblad Forbes.
In 1997 wordt haar een prestigieuze prijs toegekend voor haar bijdrage aan de computertechnologie. Ze komt hem niet zelf ophalen, maar stelt het eerbewijs wel op prijs. “Het is niet voor niks geweest.” Op 12 januari 2000 sterft Hedy Lamarr in haar slaap, thuis in Florida. Haar as wordt naar haar wens verstrooid in het Wienerwald bij Wenen.
Inmiddels is haar uitvinding alomtegenwoordig. Zonder frequency hopping geen draadloze communicatietechniek, dus geen wifi, bluetooth, gps: Hedy Lamarr heeft er niks meer aan, maar de credits zijn intussen voor haar.
Verder kijken & lezen
- Bombshell – The Hedy Lamarr story, documentaire van Alexandra Dean en Susan Sarandon (2017)
- Hedy’s folly, boek van Richard Rhodes (2012)
- De jaarlijkse Dag van de Uitvinders wordt gehouden op de geboortedag van Hedy Lamarr: 9 november.
- Dit verhaal komt uit Flow 8-2019.
Tekst Liddie Austin Fotografie Getty Images
