Aan de ‘voet’ van de beslissingen die je neemt liggen je gedachten en emoties. Soms neem je ze bewust, soms neem je ze onbewust, maar ze worden altijd gestuurd door iets vanbinnen. Hoe werkt dat precies?
Je verstand en je gevoel zijn twee belangrijke richtingaanwijzers in het leven. Beide helpen ze je om in situaties goed te handelen. Tegelijkertijd kunnen ze het je ook lastig maken: je gevoel spreekt bijvoorbeeld je verstand tegen, of andersom. Psycholoog en relatietherapeut Paul Hessels legt uit hoe je ratio en je gevoel je helpen en hoe je er beter naar luistert.
Hoe werkt je verstand?
Enerzijds hebben we onze ratio, onze oplosmachine, zoals Hessels die noemt. Je hebt een probleem, je ratio analyseert de situatie en de oplossing rolt als een warm broodje uit de machine. Een welkome toolkit die het leven op veel vlakken makkelijker maakt.
“Rationeel denken betekent dat je oplossingen kunt bedenken voor de problemen die je tegenkomt. Dat verstand is handig als je het inzet voor problemen die je rationeel kunt benaderen, zoals het maken van een planning op je werk of voor een verhuizing. Vaak gaat het om problemen die buiten onszelf liggen,” legt de psycholoog uit.
Hoe zit dat met je gevoel?
Anderzijds hebben we ons gevoel, een iets abstracter begrip. Hessels: “Gevoelens zijn signalen van binnenuit en elke emotie heeft zo zijn eigen functie. Angst waarschuwt je bijvoorbeeld voor gevaar en boosheid duidt erop dat iemand over je grenzen is gegaan. Het is een ervaring die je beleeft in het hier en nu.”
Gevoel onder woorden brengen is lastig. “En om het nog iets complexer te maken, kun je ook gevoelens ervaren van rationele gedachtes,” legt de psycholoog uit. “Als je nu denkt aan de consequenties van een presentatie op werk of school morgen, ervaar je nu spanning of angst terwijl er nu eigenlijk helemaal niets aan de hand is.”
Gevoel vs. verstand
Op het moment dat je gevoelens onderdrukt, mis je belangrijke informatie. Je mist de seintjes die je onderbuikgevoel je geeft over bepaalde situaties. Toch komt dit volgens de psycholoog veel voor. Hessels: “Behalve blijdschap vinden we de meeste emoties vooral onhandige dingen die het rationele denken in de weg staan.”
Dat schrijft ook de Amerikaanse psycholoog Alexander Danvers in een artikel op Psychology today: “Over het algemeen zien we ons verstand als een betrouwbare manier om de wereld om ons heen te begrijpen. Emoties daarentegen zijn irrationeel en zorgen ervoor dat we overhaast handelen of fouten maken in ons denken.”
We vermijden ons gevoel
Dat leidt ertoe dat we onze gevoelens minder aandacht geven. Volgens psycholoog Hessels hebben we daar verschillende strategieën voor ontwikkeld: “We vermijden onze gevoelens door onszelf af te leiden, bijvoorbeeld door een serie te kijken of de telefoon erbij te pakken, of ons te verdoven, denk aan dat wijntje na een hectische dag. Of, en dit is voor veel mensen een onbekende vorm van vermijding: we gaan piekeren.”
Piekeren doe je als de oplosmachine in je hoofd je gevoelens als een probleem ziet dat opgelost moet worden. “De emotie zit in de weg, dus gaat je verstand de situatie analyseren en er een oplossing voor zoeken,” vertelt Hessels. “Maar omdat de problemen zich intern afspelen, in je gevoelswereld, helpt dat je vaak niet verder.”
Wat helpt je dan wel?
Wat je beter kunt doen? Hessels tipt om bewust en actief ruimte te maken voor de emotie. “Of je nu onrust, spanning, angst of verdriet merkt, ga eens rustig zitten met je ogen dicht. Probeer het gevoel op te merken in je lichaam, laat het er zijn en bekijk het met nieuwsgierigheid. Vaak is aandacht al genoeg om de intensiteit van je emoties te verminderen.”
Vervolgens gebruik je je ratio, maar nu om informatie in te winnen en niet om de emotie op te lossen. “Stel vragen om je emotie beter te begrijpen,” gaat de psycholoog verder. “Waarom voel ik deze emotie? Wat probeert die mij te vertellen? Doet deze emotie mij denken aan een herinnering van vroeger toen ik mij zo voelde? Wat kan ik nu voor mezelf doen of tegen mezelf zeggen om beter met de emotie om te gaan?”
Ook de Amerikaanse hoogleraar psychologie Luiz Pessoa schrijft in zijn boek The cognitive-emotional brain dat talloze onderzoeken de kracht van je gevoelswereld onderstrepen. Wie de sensaties en emoties in z’n lichaam beter leert opmerken en begrijpen, maakt uiteindelijk betere keuzes. Mits het niet om een rationele taak gaat, dan.
De context van de situatie
Want dat is waar het uiteindelijk op neerkomt: de context van de situatie, zo schrijft ook psycholoog Danvers in zijn artikel. Wil je lastige informatie opslaan in je brein? Dan zijn emoties eerder een afleiding en maken ze het je lastig om je hersenen te gebruiken. Maar in situaties met een emotionele lading zijn gevoelens belangrijke signalen die je helpen om betere keuzes te maken.
Ja, emoties brengen soms ruis op de lijn, maar in de kern zijn ze er om je verder te helpen of te behoeden voor fouten. Leer naar de signalen te luisteren en erop te vertrouwen, dat kan je verder brengen dan je voor mogelijk houdt.
Meer lezen
- Waarom je soms beter op je intuïtie dan op logica kunt vertrouwen.
- Je passie vinden? Welnee, dit werkt misschien wel veel beter.
- Hoe volg je je onderbuikgevoel (oftewel ‘je tweede brein’)?
Tekst Lisanne van Marrewijk Fotografie Getty Images/Lyndon Stratford
Gepubliceerd op 14 december 2023
