Ken je dat gevoel: je bent op een mooie plek en je doet iets leuks, en je wordt opeens overvallen door het gevoel dat je straks weg moet – terwijl je er nota bene nog bent. ‘Anticipatory nostalgia’ heet dit fenomeen. Journalist Hedwig Wiebes verdiept zich erin.
Treuren om wat er niet meer is terwijl je het nog steeds hebt, het voelt gek en ondankbaar. Waarom zou je? En het is helemaal niet mindful ook, want als je écht in het moment leeft, bestaat straks of morgen toch niet? Maar het gevoel is soms zo sterk. Ik ken het ook van vroeger: voelde ik me op zaterdagen zo vrij als een vogeltje, de zondagen waren met een grauwsluier bedekt omdat ik de dag erna alweer naar school moest. En later had ik het bij dat ene te gekke concert van Florence and the Machine in Paradiso, en ook die keer dat ik hemelse chocolademousse van zwarte truffel at. Momenten dat ik intens genoot en toen ineens niet meer, omdat ik me realiseerde dat er een eind aan zou komen.
Hoe weemoedig je je ook kunt voelen, het is niets om je zorgen over te maken, vertelt Tim Wildschut. Hij is hoogleraar psychologie aan de universiteit van het Britse Southampton en een van de pakweg tien mensen wereldwijd die sinds kort onderzoek doen naar dit verschijnsel. Binnen de wetenschap staat het fenomeen bekend als anticipatory nostalgia, oftewel een nostalgisch gevoel ervaren terwijl datgene wat je mist er nog is. “Dat vervroegde gemis is in feite het besef dat wat je meemaakt heel bijzonder is, en uniek. Je brein denkt op zo’n moment vooruit en herkent dat het iets is waar je later met veel plezier aan zult terugdenken. Je kunt jezelf dan bijvoorbeeld ook het signaal geven om een foto te maken of iets anders te doen waarmee je het moment kunt bewaren, zodat je het je later beter kunt herinneren.”
Zoals de term aangeeft, maakt het gevoel onderdeel uit van nostalgie: het verlangen naar iets uit het verleden. In het geval van anticipatory nostalgia reis je mentaal af naar de toekomst en verbeeld je je het moment waarop je stilstaat bij wat je op dit moment, in het heden, ervaart. Door te weten dat je dat zal willen doen, snapt je brein dat het de moeite loont dit moment extra goed op te slaan. De tijdreis is vooral bedoeld om jezelf te motiveren om bijvoorbeeld een souvenir te creëren, maar zorgt er tegelijk voor dat je de weemoedigheid beleeft van het moment dat er niet meer is.
De bitterzoete nostalgische gevoelens die je overhoudt aan die bepaalde momenten zijn niet alleen emotioneel of fijn, ze dienen ook een doel. In feite is het een manier om met lastige momenten om te gaan. We zoeken graag de warmte van het verleden op als het in het heden even tegenzit. Het lijkt dan wellicht alsof je die twee vergelijkt met als uitkomst dat vroeger alles beter was. Maar wat er echt gebeurt, is dat de goede dingen van toen je houvast en vertrouwen geven. Ze laten zien dat je leven de moeite waard is, zegt de Amerikaanse psycholoog Clay Routledge in een interview in The New York Times. Mooie herinneringen geven je een beter gevoel over de toekomst dan wanneer je denkt aan alledaagse gebeurtenissen. Het is zelfs bewezen dat nostalgische gevoelens je letterlijk warmer laten voelen.
- Het complete verhaal ‘Missen wat er nog is’ vind je in Flow 2.
Tekst Hedwig Wiebes Fotografie Cynthia Magana
