Het kan altijd beter, denken we vaak als het om ons uiterlijk gaat. Hoogleraar psychologie Liesbeth Woertman bepleit een andere visie: je bent al goed − los van hoe ‘perfect’ je bent of wat je presteert − en dat besef had ze zelf ook best eerder willen hebben.
Waar komt het huidige streven naar een zo perfect mogelijk uiterlijk vandaan?
“De opkomst van de cosmetische industrie heeft er veel mee te maken, deze heeft de mogelijkheid gecreëerd om jezelf te perfectioneren. Toen ik in 1994 promoveerde op lichaamsbeelden, speelde cosmetische chirurgie nog nauwelijks een rol. Hooguit voor een enkele actrice die naar het buitenland ging en over wie iedereen het dan had. Het startsein van de normalisering van de cosmetische industrie was in Nederland in 2003: toen was Make me beautiful voor het eerst op tv. In dat programma werden vrouwen in Hema-ondergoed met lelijke belichting voor de camera gezet. Ze leden zogenaamd aan één ‘onvolkomenheid’ in hun gezicht of lichaam. Maar als ze daar iets aan lieten doen, moesten ze volgens die arts eigenlijk ook allerlei andere dingen laten veranderen om het helemaal perfect te maken. En uiteindelijk kwamen ze allemaal uit op zes of zeven ingrepen.
Het ergste vind ik dat het niet meer ging om vrouwen die ergens onder leden, maar dat ze werden gezien als een object dat geperfectioneerd kon worden. Het aantal klinieken is sindsdien enorm toegenomen. Inmiddels hebben we er honderden, waar heel veel geld wordt verdiend. Ik ben er van overtuigd dat we niet zo ontevreden waren als die klinieken er niet waren. Omdat ze bestaan en de mogelijkheid er is, denken vrijwel alle vrouwen erover na.”
En tegenwoordig worden we ook nog geconfronteerd met ideaalplaatjes op social media.
“De invloed daarvan is groot, met name op jonge vrouwen en meisjes. Meisjes van twintig krijgen gratis ‘preventieve’ behandelingen met botox en fillers aangeboden om erover te vloggen. Daarmee beïnvloeden ze grote groepen andere jonge meisjes die het helemaal niet raar meer vinden om hun lippen ook te laten opspuiten. Het normaliseringsproces is in een enorme versnelling gekomen.
Als je jong bent, ontleen je je identiteit voor een groot deel aan je uiterlijk. Dat deden wij vroeger ook, alleen waren de ideaalbeelden van toen gekoppeld aan levende mensen om je heen. Dus de tante die er altijd piekfijn uitzag of het mooiste meisje van de klas. Die waren niet perfect en hadden ook hun tekortkomingen. Nu zijn er ideaalplaatjes, die vaak ook nog bewerkt en gemanipuleerd zijn. Er heerst een ideologie van maakbaarheid: iedereen kan zogenaamd realiseren wat-ie wil. Er lijkt geen enkele beperking te zijn, wat natuurlijk bespottelijk is want die zijn er altijd. En er is altijd groei en altijd verval. Leven is per definitie veranderen – ik kan het niet vaak genoeg zeggen.”
Wat doen die perfecte plaatjes met je?
“We gingen van een woordcultuur naar een beeldcultuur, en dat heeft grote gevolgen. Want beelden zijn binnen voor je het weet: in tegenstelling tot woorden hoef je er niet actief iets voor te doen. Zonder dat je het doorhebt, word je dus enorm beïnvloed. Als je de hele dag gemanipuleerde beelden ziet en plaatjes van perfecte mensen, vervormt dat de blik waarmee je naar jezelf in de spiegel kijkt. Er ontstaat dan een discrepantie tussen het ideaalbeeld dat opgeslagen is in je hersenen en de feitelijkheid waarmee je jezelf vergelijkt.”
Streven naar perfectie haalt ons weg van het contact met ons lichaam en wie we zijn, zegt u in uw boek.
“Als je vervreemdt raakt van je lijf doordat je er geen contact mee hebt, het alleen maar verafschuwt en het als een ding ziet, heeft dat grote gevolgen voor de manier waarop je in de wereld staat en naar anderen kijkt. Je bent niet alleen uiterst kritisch op jezelf, maar ook op de mensen om je heen. Dat heeft invloed op relaties en op verhoudingen, bijvoorbeeld met collega’s en vriendinnen. Het beïnvloedt in negatieve zin veel gebieden van ons leven waarin we juist plezier zouden kunnen hebben.”
- Het complete interview van Liesbeth Woertman vind je in Flow 7.
Tekst Sjoukje van de Kolk Illustratie Valesca van Waveren
Kijk hier voor alle actuele aanbiedingen en kortingscodes in de webshop.
