Waarom het goed is om je soms over te geven aan het leven

We trekken ons leven mee als een hond aan de lijn, schrijft journalist Annemiek Leclaire. Wat als we experimenteren met iets meer met de stroom meegaan?

Als er iets vervelends gebeurt, reageer ik doorgaans met strijdlust. Contract niet verlengd? Ik ga meteen puzzelen op een nieuwe loopbaan. Een opdracht die niet doorgaat? De dag erna heb ik een andere. Een verkering die moeilijk doet, … eh, nou ja, je snapt wat ik bedoel.

Of het nu gaat om ziekte, scheiding of een geannuleerde reis, ik zit niet snel bij de pakken neer. Het is maar heel zelden dat ik de handdoek in de ring gooi en denk: nu kan ik echt niet meer. Als ik ziek ben,
en mijn hoofd van de emmer naast mijn bed naar het kussen verplaats, dát is zo’n moment.

Omdat ik geen keus meer heb, accepteer ik hulp voor de zorg voor mijn kinderen, laat ik mijn werk uit mijn handen vallen en lig ik heel stil onder de dekens. Of als er iets vreselijks gebeurt, waarbij ik zo overweldigd ben door verdriet dat de grond zich onder mijn voeten opent en ik diep in de scheuren val: nu weet ik het echt niet meer.

Innerlijke verzachting

Gek genoeg zit er in die zeldzame overgave ook een element van vrede. Ik weet niet of je het herkent, maar je legt jezelf even te ruste in de handen van iets wat groter is dan jezelf. ‘Zodra we erkennen dat we niet meer weten hoe we het moeten doen, dat we de weg niet weten, ontspant er iets diep vanbinnen,’ schrijft psycholoog Nancy Colier in een blog over overgave op Psychology Today. ‘Wat we dan ervaren,’ zegt ze, ‘is een gevoel van innerlijke verzachting.’

Zelf vertantwoordelijk

Je kunnen overgeven aan de omstandigheden is niet echt iets wat we leren tegenwoordig. Integendeel, sta er eens bij stil: een groot deel van ons leven is gebaseerd op onze wilskracht. Studeren, werken, taken afvinken, zorgen, regelen; dagelijks doen we ons uiterste best om ons leven richting te geven en op de rit te houden. Want dat is wat ons te doen staat in de maakbare samenleving. We zijn immers zelf verantwoordelijk voor ons geluk, voor succes, voor slagen en falen. Voor onze gezondheid zelfs.

Dus moe? Toch opstaan. Verdrietig? Hup, schouders eronder! Krijg je het maar niet geregeld? Nog een keer proberen, waar wacht je nog op? We dwingen, sturen, trekken, manipuleren, eisen. We proberen het leven te beteugelen en een kant op te trekken als een hond aan de lijn. Dat betekent dwang uitoefenen, willen controleren, en als dat niet lukt: frustratie en stress.

Stoppen met proberen

De strijd die dat vraagt, kan je vloeren. Overgave kan betekenen: je auto langs de kant van weg zetten en huilend over je stuur gaan hangen voordat je met je tanden op elkaar tegen een muur knalt. Een soortgelijke metafoor gebruikte de Amerikaanse life coach Martha Beck bij een cliënt die ondanks haar scheiding, haar recente ontslag en haar diabetes bleef doorploeteren om de façade van haar leven overeind te houden.

“Stop,” zei Beck tegen de vrouw. “Waarmee?” vroeg de cliënte verbaasd. “Met alles,” antwoordde Beck. “Behalve wat nodig is om te overleven. Eet. Slaap. Ga naar de wc. Zorg ervoor dat je kinderen, huisdieren en zieke ouders kunnen eten, slapen en naar de wc kunnen. Vraag om hulp als ook dat je macht te boven gaat. Surrender. Dit is niet voor altijd, maar voor nu.”

Geef je over

‘We hebben een bepaald leven voor ogen,’ schrijft ze in haar blog How to survive life’s rough patches. ‘En als dat leven niet lukt, gaan we gewoon rechtdoor, geven we nog wat gas erbij en negeren dat we ons eigenlijk gevangen voelen in een dode relatie, of totaal verkrampt zijn door een ‘goeie baan’. We kijken niet meer om ons heen of naar de verkeersborden onderweg, daarbij geleid door onze onbewuste overtuigingen over hoe ons leven eruit zou moeten zien.’

Maar soms is het tijd om te stoppen met proberen. ‘Geef je over,’ schrijft ze, ‘totdat je wakker wordt, en door je valse aannames heen kijkt naar de diepere waarheid van je situatie en je route kunt herzien. Dat is geen straf. Het is verlichting verkleed als chaos.’

Overgave betekent stoppen met strijden, trekken, duwen. Soms moet je gewoon eens even alles uit je handen laten vallen, en toegeven dat je geen flauw benul hebt waar je naartoe op weg bent. Of zoals Beck laatst zei in een online masterclass: ‘Het verzet kunnen staken tegen hoe het leven precies op dit moment is; daar kan zo’n opluchting in zitten.’

Houvasteloosheid

Je neerleggen bij iets niet weten is tegenwoordig moeilijk geworden. Vroeger was er nog het besef van een goddelijk plan als het tegenslagen regende. Voor gelovigen betekende overgave vertrouwen hebben. Met de can do-houding die we nu aangeleerd krijgen, is het lastig loslaten waarop we geen invloed kunnen uitoefenen. En toch is dat de beste weg om met onzekerheid om te gaan.

Mindfulnesstrainer Eline Snel noemt het ‘overgave aan houvasteloosheid’. “Soms moeten we het zoeken naar vaste grond onder onze voeten even staken,” zegt ze, “omdat we gewoon niet weten hoe iets zal verlopen.”

Overgeven

Snel, auteur van het boek Stilzitten als een kikker, kan het weten: ze kreeg twee keer kanker, en moest de laatste keer twee weken wachten op de uitslag of het uitgezaaid was of niet. Werd ze niet gek van spanning? “Helemaal niet,” antwoordt ze. “Ik kon me overgeven aan het moment, vanuit de gedachte: ‘Ik weet niet wat de uitslag zal zijn, maar op dit moment is het goed’.”

Datzelfde stapsgewijs van moment naar moment leven past ze ook toe nu haar echtgenoot ziek is. “Als hij corona krijgt, zal hij het niet overleven,” zegt ze. Maar ze leeft niet in angst. “Op dit moment zit hij voor een camper in Drenthe van de natuur te genieten. We weten niet hoe het zal gaan, maar nu gaat het goed, nu leeft hij, that’s it.”

Bij die ontspannen houding hoort ook het aandachtig kunnen gadeslaan van de escapades van de geest; waakzaam zijn op angstgedachten die het zomaar kunnen overnemen. “Dat vergt wel wat oefening,” geeft Snel toe. “Het helpt om uit je hoofd in het lichaam te komen.”

overgeven

Geen invloed

‘Zekerheid’ is sowieso een illusie, stelt Snel. “Ons kabbelende leventje kan van het ene op het andere moment voorbij zijn. Een groot deel van ons leven gaat verloren aan pogingen zoiets denkbeeldigs als houvast te creëren.” Ze voegt eraan toe: “Overgave betekent niet ‘passiviteit’, en ook niet ‘opgeven’. Overgave wil zeggen: er gebeurt iets wat groter is dan ik. Ik ben er onderdeel van, maar ik heb er nou eenmaal geen invloed op. Dit gaat mijn capaciteiten te boven. Ik heb alles gedaan wat ik kon, maar ik kan niks meer doen. Het is nederigheid, geen hulpeloosheid.”

Afhaken of overgeven

Afhaken en je overgeven zijn twee verschillende dingen, zegt ook de Amerikaanse schrijver Elizabeth Gilbert in een interview met de Britse site Psychologies. “Afhaken wil zeggen: ik heb er geen zin in, ik kijk liever naar Downton Abbey. Het is moeilijk. Het verveelt me. Je overgeven wil zeggen: ik ben aan het eind van mijn Latijn, en er is niks meer wat ik kan doen en ik heb niks meer te geven.”

“Sommige van de ervaringen in mijn leven waarvoor ik me het meest schaam, zijn het resultaat van afhaken,” voegt ze daaraan toe. “De schitterendste ervaringen van mijn leven waren het resultaat van overgave. Als je je overgeeft, realiseer je je dat je zelf niet de grootste kracht in het universum bent – je laat los en accepteert wat er komt.”

Het leven aanvaarden zoals het komt, noemt Snel dat. “Als je met een kind naar school loopt en je dreigt te laat te komen, kun je heel jachtig gaan lopen en steeds harder aan de hand van je kind trekken. Maar accepteer liever dat je iets te laat zult komen, en wandel samen rustig verder.”

Met ‘aanvaarden’ bedoelt ze niet ‘je kop in het zand steken’, maar met enige verwondering kijken naar de situatie zoals hij zich ontvouwt. “Kleine kinderen kunnen dat nog zo goed, die buigen met het leven mee als rietstengels.”

Op de bonnefooi

Ziekte, dood, wachten op nieuws over leven of sterven, net niet tegen een burn-out aan knallen, dat zijn allemaal grote momenten waarbij loslaten kan helpen. Maar dat wat in het Engels ‘practicing non-resistance’ heet, zouden we ook wat meer in het gewone dagelijks leven kunnen toepassen. Dat kun je op twee manieren doen: de mijne of die van Michael Singer.

In de mijne creëer je ruimte in je agenda om regelmatig iets op de bonnefooi te kunnen gaan doen, iets waar geen plan voor was, geen afspraak, waar geen dresscode voor is, maar waar op dat moment je voorkeur naar uitgaat. Iets wat als het ware vanzelf uit je voortvloeit. Die ‘stroom des levens volgen’ begint bij mij opvallend vaak met een bezoek aan de banketbakker, dat geef ik toe.

Overgave-experiment

Michael Singer doet precies het omgekeerde. Singer, een Amerikaanse schrijver van boeken op het gebied van persoonlijke ontwikkeling, wil juist niet zijn eigen voorkeuren volgen, maar ja zeggen op alles wat voorbijkomt. Sinds de jaren zeventig staakt hij zijn verzet tegen wat er van hem gevraagd wordt, omdat hij van mening is dat er iets van te leren valt. Het ‘overgave-experiment’ noemt hij dat in zijn gelijknamige boek.

Singer wijst erop dat de wereld op eigen houtje schitterende dingen voortbrengt: kleine zaadjes groeien uit tot enorme bomen, een enkele bevruchte cel wordt een prachtige baby. Dat gebeurt allemaal niet door onze wil, dat komt tot stand door krachten die al miljoenen jaren oud zijn. Dit zijn dezelfde krachten, stelt de auteur, die we dagelijks proberen te beteugelen in onze eigen levens – ‘Hè bah, het regent, en ik wilde net gaan wandelen!’

Perfecte harmonie

Singer is van mening dat als je je overgeeft aan dat wat op je pad komt, je het leven de kans geeft die perfecte harmonie te openbaren. Zodra hij denkt: o nee, daar heb ik dus écht geen zin in of dat ga ik echt niet doen, vraagt hij zich af: waarom is het voor mij eigenlijk zo belangrijk dat het op deze manier gebeurt en niet op de manier die van me gevraagd wordt? Het geeft hem meteen een kans de veronderstellingen (‘mental concepts’) te onderzoeken die hij heeft over zichzelf en wat een leven de moeite waard maakt.

Wonderen en magie

‘Is het echt redelijk te veronderstellen dat er niks goeds ontstaat zonder dat we het onze wil opleggen?’ vraagt Singer. ‘Als we eens zouden vólgen wat er voor onze ogen gebeurde, in plaats van ertegen te vechten, zou dan iets van die perfecte harmonie waarmee het leven bossen aanlegt en oceanen in stand houdt, ook in ons leven tot uiting kunnen komen?’

We worden niet alleen doodvermoeid en gestrest van de strijd tussen onze wil en de realiteit van het leven dat zich om ons heen ontvouwt, we sluiten ons daarmee volgens hem ook af van alle wonderen en magie die overgave aan de stroom van het leven kan mee kan brengen. ‘Surrender, at its core, is the willing- ness to meet life as it is, to stop fighting with or trying to change what is, right now.’

Lightversie

Zo radicaal overgave toepassen als Singer wil ik niet. Maar een lightversie ervan zou misschien wel gezond zijn. Want het is waar, het is alsof we aan de zijkant van het leven gaan staan, als op de oever van een rivier, en driftig tegen het water roepen rechtsomkeert te maken, of naar links of rechts te bewegen. Wat gebeurt er als we bij tijd en wijle in het water springen en meedrijven?

Ook als ik niet kotsmisselijk ben, ook als er niet iets verschrikkelijks gebeurt, zou ik de strijdlust wat vaker kortstondig kunnen staken, om mijn hoofd eerst even te laten rusten in de schoot van het leven. Toe te geven: ik weet het even niet. Ik hoop dat ik dan het vertrouwen kan opbrengen dat het leven die ‘perfectie harmonie’ zal laten zien waar Michael Singer zo van overtuigd is.