Wat patronen doorbreken je brengt

In onze online training Een week voor jezelf ga je zorgen voor jezelf, en onderzoek je waarom je de dingen doet zoals je ze doet. Soms levert het namelijk veel op: patronen doorbreken of de grens wat oprekken. Journalist Caroline Buijs onderzoekt hoe dat moet.

Ooit, tijdens mijn allereerste reis ver weg, ervoer ik vrijwel letterlijk wat mijn comfortzone was. Om het hotel in Delhi, waar ik verbleef, lag een paradijselijke tropische tuin met in de schaduw van palmbomen een zwembad: zonnebedjes eromheen, drankje en boek binnen handbereik. Maar zodra ik mijn neus buiten het hek stak, was het heet, stoffig en lawaaiig én werd ik belaagd door een colonne riksjarijders, die heel hard riepen: ‘Madam, madam, riksja, riksja!’ – waarop ik, geschrokken, meteen de hoteltuin weer indook.

Op dag twee ging het niet veel beter, op dag drie realiseerde ik me dat als ik meer van India wilde zien dan alleen een zwembad, ik toch echt die tuin uit moest. Om beetje bij beetje aan het kleurrijke, maar hectische Indiase leven te wennen, boekte ik heel veilig bij de receptie een georganiseerde citytour, nam ik een dag later een taxi naar een tempel in de buurt en liet ik me dan eindelijk op de laatste ochtend per riksja naar de markt brengen. En ja, dat was best spannend, maar niet doodeng. En ik ontdekte dat zo’n nieuwe ervaring heel goed voelde: ik deed iets wat ik eigenlijk niet durfde en genoot ervan dat een stad juist de meeste indruk maakt als je er voor het eerst bent – ook al voel je je nog zo verdwaald.

Niet eng, maar spannend

Waarom kiezen eigenlijk we het liefst voor veilig en vertrouwd? “Onbekend maakt onbemind,” legt psycholoog Pieternel Dijkstra uit. “Wat je kent en waar je aan gewend bent, voelt vertrouwd. Dat is je comfortzone: je veilige gebied. Daarmee breken, betekent risico’s nemen. Je weet niet wat je kunt verwachten en met name die onzekerheid vinden we vaak lastig. We willen bewust of onbewust controle houden over onszelf en onze gevoelens.”

En inderdaad, wie nieuwe dingen gaat uitproberen, kan even niet op routine varen. Maar waar zijn we eigenlijk zo bang voor? Coach Frederike Dekkers ziet in haar praktijk vaak dat angst om voor gek te staan, of angst om weer een beginneling te zijn, veel mensen tegenhoudt om met iets nieuws te beginnen. Terwijl zij het juist als een kwaliteit ziet als je onzekerheid durft toe te laten, omdat het je uiteindelijk meer mogelijkheden geeft. Want als je nooit onzeker bent, ben je ook niet bereid tot zelfonderzoek.

Frederike heeft een simpele truc om met angst en onzekerheid om te gaan: noem wat je gaat doen niet meteen ‘eng’, maar ‘spannend’. Dat voelt al heel anders. En ook belangrijk: als je uit je comfortzone stapt, is de kans groot dat je ergens een stemmetje hoort dat kritiek levert. “Dat is een soort draak aan de zijkant van je comfortzone, die dingen roept als: ‘Je hoeft niet hoor, blijf lekker zitten waar je zit.’

Wees je daar bewust van en laat je er niet door weerhouden. Je kunt beter denken: o ja, ik ben bang. Het is spannend. Maar dat hoort erbij. Iedereen zit het grootste gedeelte van de tijd in z’n comfortzone. Dat is ook goed. Maar als je niets doet, blijf je er automatisch in hangen, het is goed om je dat te realiseren.”

Het witte moment

Over waarom het juist goed is om af en toe uit je comfortzone te stappen, schrijft psycholoog Judith Sills in haar boek Uit de comfortzone. Ze legt uit dat comfort plezier is plus veiligheid en bevrediging, in combinatie met geborgenheid. Maar er zijn ook dingen die voorbij de grenzen van je comfortzone liggen en die je alleen kunt bereiken door af te zien van veiligheid. Ze geeft wat voorbeelden:

Innige relaties: daarbinnen is heel eerlijk zijn soms nodig, wat oncomfortabel kan voelen.
Seksuele bevrediging: je seksuele verlangens en behoeften durven uitspreken is niet voor iedereen altijd makkelijk.
Sportieve prestaties: denk maar aan die lichte weerzin vóór je gaat sporten.
Grote doelstellingen: zoals een andere baan of verhuizen naar een onbekende stad.

De combinatie plezier plus veiligheid is dus juist het probleem. Comfort is zo aantrekkelijk omdat het veilig is, maar veiligheid beperkt de voldoening die een (nieuwe) ervaring je kan geven. En het is fijn om die nieuwe ervaringen te blijven aangaan, al was het maar omdat je leven op die manier langer lijkt. Die ervaringen zorgen ook voor nieuwe herinneringen, die je kunnen troosten in moeilijker tijden. En blazen een frisse wind door je hoofd, waardoor je de dingen weer net wat scherper ziet. Ook mooi: iets nieuws doen vraagt al je aandacht omdat het ongewoon is, waardoor er weinig ruimte overblijft voor gepieker. Details waar je je normaal druk over maakt, vallen weg.

Uit je comfortzone durven gaan, is ook goed voor je creativiteit. Daar vertelde actrice Annemarie Prins ooit zo mooi over in Zomergasten. Ze haalde een essay aan van de Ierse toneelschrijver Samuel Beckett. Annemarie: “De mens is een gewoontedier en wanneer een gewoonte wegvalt, hebben we de neiging om die weer te vervangen door een andere gewoonte. Zolang we die nieuwe gewoonte nog niet hebben ontwikkeld, bevinden we ons in het duister en komt er pure angst vrij. Juist dan kan het ‘witte moment’ ontstaan. En dat ‘witte moment’, zoals Beckett dat noemt, is het moment waarop je iets nieuws, iets van waarde maakt dat je nog niet eerder had bedacht. Omdat je los bent gekomen van je gewoonten.”

Beetje balanceren

Bij iedereen is-ie trouwens anders, die comfortzone. Vraag maar eens na in je omgeving. De een spreekt misschien moeiteloos een volle zaal toe, maar blijft als de vakantie aanbreekt het liefst in Nederland. Een ander vindt een praatje met een vreemde al best spannend, maar reist wel de hele wereld over. En er zijn ook nog gradaties in hoe vér je uit dat veilige gebied kunt gaan.

Je hoeft niet altijd je comfortzone helemaal te verlaten, je kunt ’m ook oprekken door in stapjes dagelijkse gewoonten te doorbreken. Door af en toe buiten de deur te gaan ontbijten bijvoorbeeld, in je eentje naar de film te gaan, één keer per week te koken met ingrediënten die je zelden gebruikt of op gevoel een boek te lenen uit de bieb in plaats van een bestseller.

Pieternel Dijkstra: “Je comfortzone is niet statisch, je kunt ook proberen eens met de grenzen te spelen. Als je comfortzone heel strak is, wordt het een keurslijf waar je niet meer uitkomt en sta je bijvoorbeeld heel planmatig in het leven.” Psycholoog Judith Stills noemde het al eerder: in je comfortzone zit een paradox. “We moeten ons behaaglijk voelen om ten volle te kunnen leven, maar als we ons té behaaglijk voelen, sterft er iets essentieels af.

Een leven dat uit te veel werk bestaat, put het lichaam uit, maar een leven dat te weinig inspanning vergt, ondermijnt de ziel.” Je zou dus kunnen zeggen dat het draait om een goede balans. Want in de uitspraak van Albert Einstein: ‘Het leven is als fietsen: om je evenwicht te kunnen houden, moet je in beweging blijven’ zit net zo goed een waarheid als in de uitspraak van Milan Kundera: ‘Geluk is het verlangen naar herhaling.’ Het leven hoeft dus gelukkig niet louter uit nieuwe ervaringen te bestaan. Sterker nog: dezelfde ervaring kan ook verdieping geven en is nooit helemaal hetzelfde, omdat je steeds andere details ziet.

Wat wil je echt?

Dat het goed is om zo nu en dan die patronen te doorbreken, is duidelijk. Maar hoe? Naast anders naar je angst kijken, is het slim om met kleine stapjes te beginnen. Pieternel Dijkstra: “In één keer een grote stap nemen, ja dat is eng. Als het mislukt, heb je een negatieve ervaring en die moedigt niet erg aan om het nog een keer te proberen. Door je goed voor te bereiden, verhoog je de kans op een succeservaring. En daar haal je voor een volgende keer weer kracht uit.”

Wat volgens psycholoog Judith Sills ook helpt, is weten wat je wilt, wat je verlangen is. “Gebrek aan verlangen pint je net zo stevig op je vertrouwde plekje vast als angst. Hoe saai of pijnlijk je comfortzone ook is, als er niets is wat je wenkt, blijf je waar je bent.” Soms voel je dat verlangen niet meteen heel duidelijk of heb je het ver weg gestopt. Volgens Sills kun je het bijvoorbeeld vinden door een creatieve uitlaatklep te zoeken. Want je verlangen zit ergens in je onderbewustzijn en het creatieve proces geeft je daar toegang toe.

Maar ook door anderen te helpen, want soms helpt het om even afstand te nemen van jezelf. Conclusie: we moeten dus die drempel over en af en toe angst hoort erbij. Nelson Mandela zei daar ooit over: “Bang zijn is niet erg. Sterker nog: je bent een dwaas als je geen angst hebt. Moed is ook niet hetzelfde als angst, moed is ervoor zorgen dat angst niet de boventoon gaat voeren. Als je doet alsof je moedig bent, dan word je moedig, dan bén je moedig.”

Volg onze training Een week voor jezelf

Wil je leren hoe je jouw patronen kunt aanpassen, en wat dat je kan opleveren? In de training Een week voor jezelf ga je zorgen voor jezelf. Je neemt de tijd om je af te vragen hoe het eigenlijk met je gaat, last rust- en reflectiemomenten in, kijkt naar je automatische patronen en leert minder kritisch te zijn naar jezelf. Kortom: deze week kom je op adem. Hier lees je er meer over.