Juist in deze tijd is creativiteit belangrijk, aldus schrijver en onderwijsadviseur Sir Ken Robinson. Hij zei er in zijn boeken en TED Talks mooie dingen over.
- Wat is creativiteit?
‘De basis is spelen met ideeën en plezier hebben in wat je doet. Maar het betekent ook dat je die ideeën heel gefocust uitwerkt en ze in hun beste vorm giet. Tijdens dat proces oordeel je kritisch over wat het beste werkt en waarom. Want creativiteit vereist ook vaardigheid, kennis en beheersing – of het nu gaat om dans, muziek, een schilderij maken of het oplossen van een ingewikkeld probleem op je werk. Bij elk creatief proces verleg je de grenzen van wat je weet door nieuwe mogelijkheden te onderzoeken.’
- Is het hetzelfde als verbeelding?
‘Creativiteit begint met verbeelding, maar die twee dingen zijn niet hetzelfde. Verbeelding is het vermogen om je dingen voor de geest te halen die je niet met je zintuigen waarneemt. Je kunt je dingen verbeelden die bestaan, maar ook dingen die er niet zijn. Bij creativiteit werk je naar een resultaat toe, je bent altijd iets aan het dóen. Creatief ben je als je actief en bewust iets origineels maakt. Iedereen heeft dat wel op een bepaald gebied: wiskunde, techniek, schrijven, muziek, zakendoen of het maken van een nieuwe pastasaus, maakt niet uit wat. Je zou dus kunnen zeggen dat creativiteit toegepaste verbeelding is: je zet je verbeelding aan het werk als je iets nieuws maakt, als je nieuwe oplossingen voor problemen bedenkt of zelfs weer nieuwe problemen verzint of nieuwe vragen stelt.’ - Waarom is creativiteit juist in deze tijd hard nodig?
‘Alles gaat sneller en wordt complexer. Er komen steeds nieuwe technologieën bij en daardoor verandert onze manier van leven, werken en zakendoen in sneltreinvaart. We kunnen niet meer terugvallen op onze oude kennis en manieren waarop we dingen al meer dan honderd jaar hebben gedaan. Om de concurrentie voor te zijn, moeten bedrijven blijven innoveren en op zoek gaan naar nieuwe oplossingen en manieren van werken. Want als ze stil blijven staan, gaan ze het waarschijnlijk niet redden. We hebben dus al onze creativiteit nodig om de toekomst aan te kunnen. Gelukkig zien steeds meer regeringen en bedrijven over de hele wereld dat in. Bij Google en Nike snappen ze dat creativiteit de enige manier is om met die steeds grotere complexiteit om te gaan. Ze doen er alles aan om dat bij hun werknemers aan te wakkeren.’ - Waarom denken zo veel mensen dat ze niet creatief zijn?
‘Vanwege het hardnekkige misverstand dat je creatief of niet-creatief wordt geboren en daar verder weinig aan kunt doen – net als bij blauwe of bruine ogen. Maar het tegendeel is juist waar. Als iemand zegt dat-ie niet kan lezen of schrijven, ga je er niet van uit dat hij daar niet toe in staat is, maar dat het hem nooit is geleerd. Hetzelfde geldt voor creativiteit. Als mensen zeggen dat ze niet creatief zijn, denk ik dat ze gewoon nog niet hebben geleerd waar het eigenlijk om gaat. Kinderen zijn heel goed in het bedenken en maken van nieuwe dingen, maar wij perken dat steeds verder in. Mijn stelling is dat creativiteit in het onderwijs net zo belangrijk is als lezen en schrijven, we zouden het dezelfde status moeten geven. Maar helaas doen scholen het tegenovergestelde.’ - Wat gaat er niet goed in het onderwijs?
‘In elk onderwijssysteem zijn wiskunde en talen het belangrijkst, gevolgd door geschiedenis, aardrijkskunde en gym. Helemaal onder aan in het rijtje staan de kunsten – waarbij beeldende kunst en muziek een hogere status hebben dan toneel en dans. Het lijkt wel of we overal op de wereld één soort mens willen klaarstomen. Het draait vooral om het hoofd, en dan ook nog om één hersenhelft. En dat is funest voor de creativiteit. Als iets waar je goed in bent op school niet wordt gewaardeerd, raak je het vermogen kwijt om dat te ontwikkelen.’ - Hoe houden kinderen het vertrouwen in creativiteit?
‘Door ervoor te zorgen dat ze fouten blijven maken. Ik zeg niet dat fouten maken hetzelfde is als creatief zijn, maar als je ze niet durft te maken, zul je nooit met iets origineels komen. Albert Einstein zei: ‘Iedereen die nog nooit een fout heeft gemaakt, heeft nooit iets nieuws geprobeerd.’ Tegen de tijd dat kinderen volwassen zijn, hebben ze al de capaciteit verloren om fouten te maken, want in het onderwijs is dat het ergste wat je kunt doen. Picasso zei dat alle kinderen worden geboren als kunstenaars. Het lastige is een kunstenaar te blijven als je opgroeit.’ - Hoe kunnen wij volwassenen onze creativiteit terugvinden?
‘Ik ben ervan overtuigd dat iedereen een enorm creatief potentieel heeft. Gewoon omdat we mens zijn, want dieren hebben dat niet. De uitdaging is om die mogelijkheden ook te ontwikkelen. En dat begint toch echt op school. Onderwijs is geen lineair proces waarbij een leerling het hele systeem doorloopt en de uitkomst vaststaat. Het enige wat leerkrachten kunnen doen, is de omstandigheden creëren waarin iemand tot bloei komt. Dat betekent dat je zelfvertrouwen, nieuwsgierigheid, onafhankelijkheid van geest en het vermogen om zelfstandig te werken stimuleert. Docenten zouden experimenteren moeten aanmoedigen. Om zo een sfeer te creëren waarin leerlingen fouten mogen maken.’ - Hoe zorgen we voor een omslag in het denken?
‘Iedereen heeft een ander talent. Daarom is het goed om allerlei verschillende competenties in het onderwijs aan bod te laten komen. We moeten naar een samenleving toe waarin iemand die goed is in muziek of dans, net zo wordt gewaardeerd als iemand met een wiskundeknobbel. Als we niet álle vaardigheden tot bloei laten komen in het onderwijs, zullen de meeste mensen nooit ontdekken wat hun echte talenten zijn. En eigenlijk weten ze dan ook niet wie ze zijn of wat ze kunnen worden. We moeten ons dus opnieuw afvragen: wat willen we onze kinderen leren? Want we hebben alle creatieve capaciteit die in ons zit, nodig om de toekomst aan te kunnen.’
- Dit verhaal vind je terug in de special Flow Mindfulness & creativiteit.
- Creativiteit en mindfulness gaan goed samen. Op 7 september start de online cursus Het leven kan anders. Door opmerkzaam te zijn, leer je wat er in je speelt, en ga je onderscheid maken tussen gedachten, emoties en gedrag. Daardoor blijf je vaker in het nu, in plaats van altijd maar vooruit en achteruit te leven. Én maak je bewustere keuzes en ontdek je: het kan ook anders. Hier lees je meer over de cursus.
Tekst Sjoukje van de Kolk Fotografie Pâmela Lima/Unsplash.com
