Muzikaal activisme: hoe één liedje verschil kan maken

Dagelijks luisteren mensen naar hun favoriete liedjes en artiesten. Maar muziek is meer dan alleen voor het plezier: het is ook een vorm van protest. Ofwel muzikaal activisme – en dat zit in de lift.

Afgelopen weken gebeurde er iets bijzonders in de Nederlandse Top 50. Mensen luisterden massaal naar één liedje. Niet zozeer omdat het nieuw was of van een beroemde artiest, maar als vorm van protest. Een AI-gegenereerd nummer tegen het AZC schoot omhoog in de hitlijsten en belandde zelfs op de tweede plek. Al snel kwam er een tegengeluid: verschillende actiegroepen, zoals de Dolle Mina’s, riepen op om met zijn allen Vrijheid, gelijkheid, zusterschap van Sophie Straat te draaien.

Protest zonder spandoek

Geen spandoeken, geen mars, geen plein vol demonstranten. Maar mensen die hun mening kenbaar maken door simpelweg hetzelfde nummer te luisteren. Het was niet de eerste keer dat muzikaal activisme werd ingezet. Bij de verkiezingen in 2021 spoorden popgroep Goldband en Sophie Straat met het liedje Tweede Kamer aan om op een vrouw te stemmen. In datzelfde jaar bracht Nynke Laverman haar album Plant uit, vol nummers over duurzaamheid en de klimaatcrisis.

Maatschappelijke verandering door muziek

Onderzoeker en docent dr. Laurens Ham kwam in 2020 al met zijn boek Op de vuist, over politiek en protestmuziek in Nederland. Daarin schreef hij: ‘De liedjes kunnen als functie hebben om de energie in een groep activisten te bundelen. Dat heeft meer een strijdkarakter. Maar ook belangrijk is het overdragen van informatie. Een lied is ook bewustwording: je brengt iets onder woorden, op een simpele manier, waardoor een brede groep mensen inziet: hé, dit is wat er aan de hand is.’

Maar of het luisteren van een liedje ook écht een maatschappelijke verandering kan veroorzaken? ‘Ik weet niet wanneer een lied ‘echte’ maatschappelijke verandering veroorzaakt. Maar ik denk dat er bewegingen zijn die zo stevig bijeen werden gehouden door protestliedjes dat ze mede daardoor maatschappelijk effectief zijn geworden, zoals het feminisme.’

Muziek maakt van ‘ik’ een beetje meer ‘wij’

Mathijs van de Sande, filosoof aan de Radboud Universiteit, onderzoekt onder andere protest en sociale bewegingen en speelt zelf trombone bij straat- en strijdorkest Kladderatsch. Hij zegt: “Muziek is een goede manier om mensen met elkaar te verbinden en een groep te vormen. Het is een belangrijk middel van identificatie. Dat is niet alleen zo bij protesten. Mensen identificeren zich in het algemeen vaak via muziek met een sociale groep of beweging waar ze bij willen horen. Muziek werkt als bindmiddel: je laat ermee zien wie jij bent of bij wie je hoort.”

Meer lezen

• Protesterende ouderen: klimaatactivisme is voor iedereen
• Hoe Iraanse betogers zich met protestkunst verzetten tegen het regime
• Goed nieuws: dit doet activisme voor je mentale gezondheid

Illustratie Jennifer Orkin Lewis