Mental Health Week: een museumbezoek voor je mental health, helpt dat?

Op doktersrecept naar het museum voor je mental health: in sommige landen gebeurt het al. Van kunst knap je op, en kleur helpt je soms net een donkere dag door.

Sinds een jaar of tien groeit het aantal onderzoeksresultaten waaruit blijkt dat kunst allerlei positieve effecten heeft op ons welzijn en onze geestelijke gezondheid. Zeker sinds de lockdownjaren, waarin mentale gezondheidsproblemen ineens een stuk meer besproken werden dan eerst – en ook in hoog tempo een nog groter probleem werden dan voorheen – proberen musea wereldwijd op die kennis in te spelen. Steeds vaker bieden ze ervaringen aan die zijn gericht op het versterken van de positieve, verzachtende effecten van hun kunst.

Museumtherapie

Soms zijn die museumprogramma’s gericht op specifieke problemen, zoals dementie of burn-out, maar vaak ook is de doelgroep zo’n beetje iedereen: heel véél mensen hebben op dit moment immers te maken met geestelijke uitdagingen. “Onze samenleving, het tempo van het moderne leven, de systemen waartoe we ons moeten verhouden: ze vragen mentaal steeds meer van ons,” zegt de Ierse Louise Thompson.

Ze is een pionier op het gebied van musea en geestelijke gezondheid, en ontwikkelt programma’s voor de Britse Manchester Art Gallery. “We zijn gewend om naar de sportschool te gaan om onze fysieke gezondheid op peil te houden, maar musea worden steeds meer erkend als een omgeving die goed is voor onze binnenwereld. Een museum is bij uitstek de plek waar we tot rust kunnen komen, en strategieën kunnen ontwikkelen die onze geest kunnen helpen te overleven in deze stressvolle wereld. Musea en kunstgalerieën kunnen echt een soort toevluchtsoord voor mensen zijn.”

Op doktersrecept

In België en Canada worden mensen nu zelfs op doktersrecept naar het museum gestuurd: om hun stressniveau te verlagen bijvoorbeeld. Daarbij is een belangrijke rol weggelegd voor mindfulness. “Een museumbezoek is een heel zintuiglijke ervaring die je uit je hoofd haalt. Musea staan namelijk vol met interessante, unieke objecten. Die kunstwerken prikkelen als vanzelf onze nieuwsgierigheid en zijn daardoor heel goed in het langdurig vasthouden van onze aandacht,” zegt Thompson.

De Britse filosoof Alain de Botton voorspelde dat musea nog weleens de kerken van de seculiere wereld zouden kunnen worden. De behoeftes en gevoelens waar de rituelen, symbolen en locaties van georganiseerde religies aan tegemoetkomen, hebben we namelijk nog steeds – of we nou in een God geloven of niet.

We verlangen naar stilte en rust, we dromen van echte ontmoetingen, de ruimte om onze emoties te voelen, het gevoel ons te herkennen in de ander, ons verbonden te voelen met iets groters dan onszelf. De Botton ziet het museum bij uitstek als een publieke plek die zich daar goed voor leent – en musea lijken dat zelf ook steeds meer zo te zien. Veel musea hebben inmiddels al speciale functies gecreëerd voor experts rondom kunst en welzijn.

Geraakt door een glimlach

Het Museum van de Geest in Haarlem heeft bijvoorbeeld Jolien Posthumus aangesteld als programmacoördinator mentale gezondheid. In de programma’s die Posthumus ontwikkelt, vraagt ze deelnemers om langer naar een kunstwerk te kijken dan ze normaal gesproken zouden doen.

Het is een cruciale manier waarop het museum kan helpen, zegt Posthumus: door mentaal welzijn bespreekbaar te maken. “Als het langere tijd niet goed met ons gaat en we ons alleen voelen, kunnen we sterk de neiging hebben om al onze problemen te ver-ikken,” zegt ze. “We denken dat we de enige zijn, ervaren misschien gevoelens van schaamte of falen, piekeren over van alles. Op dit soort veilige maar toch publieke plekken, waar we de ander ontmoeten en ons in elkaar herkennen, worden dit ineens weer problemen van ons allemaal en zien we dat dit onderdeel is van het leven: spanning, stress, eenzaamheid, trauma.”

Aandacht voor mentale gezondheid

Natuurlijk betekent dit alles niet dat het museum een alternatief is voor het zoeken van professionele hulp bij geestelijke gezondheidsproblemen. “Het gaat er meer om dat wij als musea dit soort problemen zichtbaarder kunnen maken. En we kunnen laten zien dat dit soort gevoelens ook gewoon bij het leven horen,” zegt Sarah Broekhoven, educator bij het Van Gogh Museum in Amsterdam.

“We denken dus niet dat wij een vervanging zijn voor therapie, maar kunnen wel aandacht besteden aan lastige gevoelens en ze verzachten. Kunst helpt echt.”