Eerlijk zijn binnen een vriendschap: zo doe je dat

Meestal gaat vriendschap vanzelf, maar soms loopt het even niet zo lekker. Duw je dat gevoel weg of spreek je het uit?

Een beetje spanning, het komt in de beste vriendschappen voor. Het is niet meer zo fijn als vroeger. Je voelt irritatie, frustratie. Soms bouwt het gevoel van onbehagen op met elke keer dat je hem of haar ziet. Filosoof Catharina de Haas gebruikt hiervoor in haar boek Vriendschap de metafoor van de snelkookpan. Vaak denk je in eerste instantie: het waait wel weer over. Iemand confronteren is ook niet prettig, zeker niet als je van harmonie houdt.

Hij of zij kan boos op je worden of weglopen. Misschien betekent zo’n confrontatie wel het einde van de vriendschap. Het kan ook dat je gedachten hebt over wat een goede vriendin zou moeten doen: de ander onvoorwaardelijk steunen, niet veroordelen, geduldig zijn… Maar dit soort ergernissen verzwijgen kan de vriendschap net zo goed schaden. Iemand bij wie je je niet meer zo prettig voelt, ga je wellicht uit de weg. Of je komt onvoldaan thuis van een afspraak. Je hebt je ongenoegen ingeslikt, instemmend geknikt, maar het was niet oprecht. Je deed alsof. Het kan ook gebeuren dat je, ongewild, ontploft.

Catharina de Haas: ‘De snelkookpan blaast dan alle opgebouwde stoom af. De druk wordt te groot en ontluchting moet volgen.’ De Amerikaanse Irene Levine, psycholoog en gespecialiseerd in vriendschapsrelaties, omschrijft het nog wat concreter: ‘Zeg je niks, dan zal je irritatie waarschijnlijk alleen maar toenemen en zich openbaren op een manier die schadelijk is voor jullie relatie. Bijvoorbeeld doordat je niet echt meer naar je vriendin luistert of op een onverwacht moment tegen haar uitvalt.’

De Franse film Les Intouchables is in feite één groot pleidooi voor eerlijkheid in vriendschap. Sterker nog: de vriendschap tussen de verlamde, aristocratische Philippe en zijn uit een achterstandswijk afkomstige verzorger Driss, had niet bestaan zonder de oprechtheid van die laatste. Blijkt Philippe al zes maanden lang poëtische brieven aan een pengeliefde te sturen over sfinxen en engeltjes, dan lacht Driss hem charmant uit. ‘Dat is toch saai?! Je moet haar bellen, haar stem horen, vragen of ze dik is en met haar afspreken.’

Uiteindelijk komt Philippe door de reactie van Driss min of meer in actie op het gebied van de liefde, maar belangrijker: de band tussen hem en Driss wordt ijzersterk.

Begrip voor elkaar in een vriendschap

Oprechtheid in een vriendschap kan veel opleveren. Volgens Catharina de Haas betekent vrienden zijn kritiek van elkaar kunnen en willen verdragen. ‘Respectvol met elkaar praten, ook over minder leuke zaken zaken, is zelfs een van de deugden die speciaal bij echte vriendschap horen.’ Je nek uitsteken, iemand confronteren met jouw gevoel en gedachten bij zijn of haar gedrag, betekent ook dat je die persoon en jullie vriendschap serieus neemt. Je geeft de ander de mogelijkheid om iets met jouw kritiek te doen.

Zeg je niks, dan geef je het als het ware op. De ander krijgt dan ook niet de kans om een weerwoord te bieden. Terwijl een weerwoord er juist voor kan zorgen dat je weer meer begrip voor hem kunt opbrengen. Het kan er zelfs voor zorgen dat je erachter komt dat je er zelf (gedeeltelijk) naast zit. Heb je het over fundamentele dingen in de vriendschap, bijvoorbeeld wanneer je vindt dat het te vaak over de ander gaat in jullie gesprekken of dat je vriendin haar zin geregeld doordrijft, dan kan een confrontatie behoorlijk pijnlijk zijn.

In de Zweedse documentaire Martha & Niki is dit letterlijk voelbaar. Vriendinnen Martha Nabwire en Niki Tsappos zijn al jaren een heel succesvol hiphop-dansduo als Martha op een gegeven moment aangeeft iets anders te willen doen. Ze legt uit al een tijdje het idee te hebben dat alles wat er gebeurt de wil is van Niki. Martha wil naar haar eigen stem kunnen luisteren, misschien wel teruggaan naar Afrika, waar ze vandaan komt.

Het schuurt en het scheurt, dit gesprek. Vooral ook omdat je langzaamaan de twijfel bij Niki ziet groeien: heeft ze Martha jarenlang gedomineerd? Heeft ze haar ongewild iets naars aangedaan? Terwijl Martha zo ongeveer het dierbaarste is dat ze in haar leven heeft en Niki niets liever wil dan voor altijd samen aan hiphopkampioenschappen meedoen. Horen dat een vriendin zich een tijd niet tegen je heeft durven uitspreken, is pijnlijk. Niki vraagt zich hardop af waarom Martha hier niet eerder mee is gekomen. Dat zou toch moeten als je vrienden bent.

Wat wil je zeggen?

Het is natuurlijk nooit uitgesloten dat je medeveroorzaker bent van het gedrag van de ander, zoals het geval bleek te zijn bij Niki en Martha. Dat je er samen zo in gegroeid bent. Waarbij de één bijvoorbeeld de vragensteller is geworden en de ander de verteller of de één degene die hulp nodig heeft en de ander de helper. Hoe dan ook, stel, je besluit om verschillende redenen het gesprek met een vriend of vriendin aan te gaan. Hoe doe je dat dan respectvol? Je houdt per slot van rekening van deze persoon.

De Amerikaanse socioloog Jan Yager, schrijver van het boek Als vriendschap pijn doet, vindt het van wezenlijk belang dat je je realiseert dat jouw opvattingen alleen jouw kijk op de situatie weergeven. Je kunt dat duidelijk maken door je verhaal te beginnen met: ‘Dit is mijn mening en je hoeft het er niet mee eens te zijn.’ Jan Yager: ‘In ieder geval doe je op deze manier niet net alsof je alles weet over haar leven en haar relaties.’

Psycholoog Irene Levine heeft ook nog wat ideeën over de vorm waarin je het kunt gieten: ‘Vertel je vriendin dat je om haar geeft. Dat je haar wilt steunen, maar nu het idee hebt dat ze te veel tijd spendeert aan – bijvoorbeeld – het herkauwen van steeds hetzelfde probleem. Of dat ze zozeer met zichzelf bezig is dat je het gevoel krijgt dat het geen geven en nemen meer is in jullie vriendschap. Houd het zo veel mogelijk bij jezelf door je boodschap te beginnen met ‘ik’: ‘Ik heb het gevoel dat…’, ‘Ik merk dat…’.

Op die manier is de kans kleiner dat de ander zich aangevallen voelt en is de kans dus groter dat ze hoort wat je zegt. Soms is het handig om vooraf te plannen wat je gaat zeggen, het zelfs even uit te schrijven.’ Overigens kan zo’n gesprek volgens Irene Levine nog altijd verkeerd uitpakken. Misschien voelt je vriendin zich prettiger bij vrienden die niet zo kritisch zijn en gaat ze je uit de weg. Misschien worden jullie het niet met elkaar eens en moeten jullie het onderwerp voorlopig laten rusten, agree to disagree.

Een andere ik

Als je eerlijk bent, krijg je vaak ook eerlijkheid terug. Spreek je een vriendin kritisch aan, dan krijg je waarschijnlijk – op termijn – ook dingen te horen. Wil je dat? Wat voor soort vriendschap wil je met haar? Misschien vind je het niet zo belangrijk om altijd open kaart te spelen, wil je gewoon samen leuke dingen doen. Aan de andere kant: wat kan er gebeuren als iemand kritische dingen tegen je zegt? ‘Dat wat me niet ombrengt, maakt me sterker,’ schreef filosoof Nietzsche ooit.

Hoogleraar wijsbegeerte Wil Derkse haalt in zijn boek Over vriendschap psychotherapeut Mark Vernon aan. Vernon pleit ervoor om vrienden met wie je het moeilijk hebt, vooral niet uit de weg te gaan of te laten vallen. ‘Net als een moeilijk boek kan een moeilijke vriend je iets leren. Hij kan je uitdagen je vertrouwde zelfbeeld te corrigeren door onaangename waarheden tegen je uit te spreken. Dat kan irritatie of boosheid oproepen, maar ook leiden tot dankbaarheid en verdiepte genegenheid. Een vriend kan je zo uitdagen je leven te veranderen.’

De Griekse filosoof Aristoteles noemde een vriend daarom een ‘andere ik’. Hij kan zich in jou inleven en je laten zien wie je bent, hoe je overkomt als je op een bepaalde manier handelt. Een reflectie terugkaatsen. Wie weet heb jij daar geen beeld van of een heel ander beeld. Sta je daarvoor open, dan kun je ervan groeien. Connie Palmen vat het in haar roman De Vriendschap mooi samen: ‘Zij had kennis van mij die ik niet over mijzelf had, en ik had kennis van haar die zij niet over zichzelf had. En deze onbekende kennis over jezelf, dit ontoegankelijke bezit dat niemand anders had, behalve die ander, verbond ons.’

‘Dank je’ zeggen in een vriendschap werkt altijd

Soms levert elkaar confronteren wat op. Soms ook niet. Dan begrijpt iemand niet wat je bedoelt, of hij begrijpt het misschien wel, maar is het er niet mee eens en wil of kan er niks aan veranderen. Dat hoeft helemaal niet erg te zijn. Het uitgesproken hebben, kan al genoeg zijn. Je komt voor jezelf op, zorgt dat er niks in de weg zit. En dat is goed voor je welbevinden, ontdekten onderzoekers van de University of Notre Dame.

Waarheidvertellers verbeteren hun sociale vaardigheden én hun psychische gezondheid. Andersom werkt het trouwens ook. Door je dankbaarheid te tonen aan mensen om je heen, onder wie je vrienden, worden je relaties en je humeur beter, zo blijkt uit onderzoek van de Vrije Universiteit Amsterdam. En misschien is het ook wel zo zuiver: als je eerlijk bent en iemand confronteert met wat er volgens jou aan schort, kun je ook eerlijk zijn en iemand af en toe een compliment geven. Al was het alleen maar om de nadruk weer eens te leggen op alles wat er wél goed is aan jullie vriendschap.

“Remember to say thank you,” benadrukt therapeut Laura Trice in haar gelijknamige TED Talk. ‘Dank je’ zeggen werkt volgens haar namelijk altijd. “Om een vriendschap te verdiepen, een band te versterken, om te zorgen dat de ander zeker weet wat je voor hem betekent.” En ook al denk je dat sommige dingen allang duidelijk zijn, spreek ze toch uit, raadt Trice aan. Stuur af en toe een kaart ter gelegenheid van ‘niks’. Schrijf erop wat jullie vriendschap voor jou betekent. Of schrijf een dankbrief en lees hem voor aan de persoon in kwestie. Het zijn allemaal mooie vormen van vriendschapsonderhoud.

• Dit verhaal over vriendschap vind je terug in Flow 2.

Tekst Catelijne Elzes  Fotografie Roberto Nickson/Unsplash.com