Onrust is kenmerkend voor deze tijd, vindt filosoof Lammert Kamphuis. Het besef dat je niet de enige bent die worstelt, kan helpen. ‘In grote lijnen hadden de oude Grieken dezelfde vragen in hun filosofie als wij: wie ben ik, wat wil ik, wat vind ik belangrijk?’
Filosofie kan ons troost bieden, schrijf je in je nieuwe boek. Op welke manier?
“Bijvoorbeeld door herkenning. Veel filosofen zijn behoorlijk zwaarmoedig ingesteld. Neem Schopenhauer. Hij noemde het leven ‘een storende episode in de rest van het gelukzalige niets’. Ik vind dat op een gekke manier troostrijk. Omdat ik dus niet de enige blijk te zijn die het leven ingewikkeld vindt. Je kunt ook troost vinden door je lot te aanvaarden. De stoïcijn Epictetus zei: ‘Het zijn niet de dingen die ons verwarren, maar onze denkbeelden erover.’ Daar kun je als mens mee aan de slag.
Een tijdje geleden kreeg ik een klapband op de snelweg. Ik stuurde mijn auto naar een smalle vluchtstrook en merkte dat ik bang werd. Mijn gevoelens van angst kwamen voort uit mijn gedachten, niet uit de gebeurtenissen van dat moment. Straks rijdt er een vrachtwagen op me in, dacht ik. Plotseling herkende ik dat dit dus zo’n denkbeeld was waarover Epictetus het had. De kans is groter dat er géén vrachtwagen op me inrijdt, realiseerde ik me toen. En dat hielp. Ik werd weer rustig en kon de situatie aanvaarden.”
En wat zijn andere manieren?
“Je kunt troost vinden door relativering. Dan denk ik aan een theorie van de Oud-Griekse filosoof Epicurus over wat er echt toe doet in het leven. Vriendschap, liefde en eten zijn noodzakelijk, betoogt hij. Een geweldige carrière niet. Wat als dit de laatste week van mijn leven zou zijn? Dan zou ik me niet opwinden over het feit dat ik die opdracht niet heb gekregen.
Ook belangrijk is verwachting. Dat merkte ik toen ik aan het backpacken was na een roerige tijd in mijn leven. Bijna alle mensen die ik tegenkwam, hadden ook van dat soort tijden achter de rug. Ze citeerden filosofen als Nietzsche: ‘Wat je niet doodt, maakt je sterker.’ Of die van Thoreau: ‘Not until we are lost do we begin to find ourselves.’ Ze verwachtten dus dat een moeilijke periode hun uiteindelijk wat op zou leveren. Het maakt op zo’n moment niet eens uit of dat waar is of niet, het biedt troost.”
- Het volledige verhaal ‘Filosofie biedt troost’ is te lezen in Flow 4.
- Meer lezen? De essaybundel Filosofie voor een weergaloos leven van Lammert Kamphuis is net verschenen (De Bezige Bij).
Tekst Catelijne Elzes Illustraties Valesca van Waveren
