Jezelf zijn (en dus weten wat je wel of niet wilt): hoe doe je dat?

jezelf zijn

Keuzes maken die bij je kloppen, weten wat je wel en wat je niet leuk vindt. Het zijn dingen waar we in de loop van ons leven steeds beter in worden. Toch? Journalist Jocelyn de Kwant over ‘becoming yourself’. 

Jezelf zijn. Wat betekent het eigenlijk? Als twintiger was ik een ander iemand. Ik zat vol bravoure en zei dingen als: ‘Sommige mensen werken om te leven, maar ik leef om te werken.’ Ik was een perfectionist en een streber, en had een duidelijke mening over mensen die vóór zes uur naar huis gingen. Een paar jaar later, na een burn-out van zeven maanden, dacht ik daar wel anders over. Er is een ‘ik’ vóór en een ‘ik’ ná de burn-out. Net zoals er een ‘ik’ bestaat vóórdat ik moeder werd en een ‘ik’ nadat ik moeder was geworden. En nu mijn kinderen weer wat groter zijn, ben ik weer anders dan toen ik door slaapgebrek maar net de dag doorkwam.

Zanger en componist John Mayer zei laatst in een interview: “We are telling young people ‘to be yourself’. But what is yourself though? You’re discovering things as you go. Parts of yourself now, may not be part of yourself in ten years.” En zo voel ik dat ook. In de loop van mijn leven werden er eigenschappen aangescherpt, terwijl andere een beetje op de achtergrond raakten. Het zijn nuanceverschillen, van de buitenkant misschien niet eens zo goed waarneembaar, maar ik voel ze wel.

Vanuit hoofd, hart en buik

‘Jezelf worden’ is een thema dat ik de laatste tijd vaker tegenkom, misschien wel omdat ik er nu op let. In haar boek Het mooiste moet nog komen schrijft de Amerikaanse antropoloog en psycholoog Mary Pipher (zelf in de zeventig) over hoe je het ouder worden kunt aangrijpen om méér uit het leven te halen in plaats van minder. Hoe je in plaats van alleen op het verval te letten, juist de focus kunt leggen op wat je leert.

Pipher: ‘In elke levensfase ontdekken we dat wat vroeger werkte, niet langer voldoet. We krijgen soms te maken met meer uitdagingen dan we aankunnen. Als we ons hier niet op instellen, lopen we het risico verbitterd te raken. (…) Dat is kwalitatieve groei. We denken meer na, worden aardiger voor onszelf en anderen en kunnen meer genieten.’

Uit jezelf handelen

De kunst is volgens Pipher om er in de loop van je leven achter te komen, liever eerder dan later, wie je bent en wat je drijft. Ze schrijft: ‘Hoe beter we onszelf begrijpen, hoe beter we onderscheid kunnen maken tussen impulsief reageren en luisteren naar die innerlijke wijze stem die zegt: dit is belangrijk voor je. Hoe beter we onszelf leren kennen, hoe groter de kans is dat we echt vanuit onszelf kunnen handelen.’

Maar hoe word je dan helemaal jezelf? En wat is dat dan: ‘jezelf’? Ik vraag het Milou Dijkman van Souls on Stage, die sprekers coacht. Dijkman: “Als mensen zichzelf zijn, merk je dat. Zij zijn prettig om naar te luisteren en staan overall sterker in hun schoenen. En dat is natuurlijk handig als je een volle zaal moet toespreken.” Het is geen trucje, volgens Dijkman moet je hiervoor echt met jezelf aan de slag gaan. Ze onderscheidt drie gradaties van ‘jezelf zijn’: “De eerste is: wie dénk je dat je bent. Beredeneerd vanuit het hoofd, je ratio en je ego. Dat is het plaatje dat we naar de buitenwereld neerzetten.” Het is heel makkelijk om in die buitenste laag te blijven hangen, soms zelfs je hele leven. Maar volgens Dijkman is die laag niet wie je daadwerkelijk bent, maar alleen het verhaal dat je over jezelf vertelt.

Wie was je als kind

Bij zelfonderzoek ga je steeds een trede dieper: “De laag die daaronder zit, komt veel dichterbij: wie vóel je dat je bent. Meer gezien vanuit je hart: wat zijn de dingen die echt in je léven, die je raken. Dat is niet altijd wat we aan de buitenwereld laten zien. En als laatste: wie wéét je dat je bent. Dat voel je in je buik, in je guts. Dat zijn de eigenschappen die je van nature altijd al bij je hebt gedragen, maar die ondergesneeuwd kunnen zijn.” Het heeft volgens Dijkman zin om stil te staan bij wie je was als kind. Was je een nieuwsgierig kind of heel gevoelig, of allebei? Wat vond je echt leuk om te doen? “Sommige
van die eigenschappen heb je jezelf misschien afgeleerd door negatieve ervaringen. Maar ergens zitten ze daar nog. In essentie horen ze nog wel bij wie je bent.”

Jij & de anderen

Wie we werkelijk zijn, ligt dus verstopt onder een aantal lagen. Dat zegt ook Godfried IJsseling, psycholoog en trainer bij De Baak. Het lastige is: er zijn in ons leven nogal wat dingen die ons afhouden van wie we diep vanbinnen zijn. En daarbij leven we volgens hem ook nog eens in een extra moeilijke tijd. IJsseling: “De krachten die op ons inwerken zijn – zeker in de huidige tijd – enorm. We leven in een marketing-samenleving, er wordt ons voortdurend verteld hoe we zouden moeten zijn. Alleen al in een simpele reclame van een biermerk zitten tientallen boodschappen over wie je zou moeten zijn en wat je zou moeten willen. Alsof er voortdurend dertig mensen om je heen staan die je proberen te overtuigen.”

Sociale verwachtingen

Dat we daar zo gevoelig voor zijn, heeft te maken met de menselijke behoefte om bij een groep te horen. IJsseling: “Van jongs af aan leren we ons aan te passen aan sociale verwachtingen en de ongeschreven regels van je cultuur: ‘zo doen wij de dingen’. Dat strookt niet altijd met de behoeften die je zelf hebt, zeker niet als kind.” En omdat we als kind vrij eenvoudig redeneren, legt IJsseling uit, interpreteren we het al snel als: het is niet de bedoeling dat ik mezelf ben.

“Ook als volwassenen zijn we daardoor vaak meer bezig met de verwachtingen van anderen, dan met wat we zelf echt willen.” Het is goed om je te realiseren dat niet alles wat je (denkt dat je) vindt, vanuit jezelf komt. De regels van de samenleving, je ervaringen als kind, de verwachtingen die je voelt, onze behoefte om bij een groep te horen, de angst voor afwijzing: het speelt allemaal mee en beïnvloedt onze keuzes en gedrag.

Voelen versus denken

Om erachter te komen wie we diep vanbinnen zijn, zouden we wat minder moeten denken en wat meer moeten voelen, zegt Godfried IJsseling. Het feit dat wij mensen alles proberen op te lossen met ‘denken’, helpt namelijk niet. Je kunt niet achter de keukentafel bedenken wie je bent, je moet dat voelen. “Als jij bijvoorbeeld hebt bedacht: ik ben een vrolijk mens, mag je niet somber zijn van jezelf – want dat past niet bij wie je bent. Dan wordt het verhaal een dogma. Vergeet ook niet dat wij mensen heel veranderlijk zijn. Ik ben er veel meer een voorstander van om te zeggen: ik weet het niet.”

Gevoelens

Het is natuurlijk een heel filosofische vraag: wat is ‘jezelf’? Volgens IJsseling is de kern van ‘jezelf zijn’ kunnen handelen op basis van wat je voelt: dat je wéét dat je boos bent als je boos bent. IJsseling: “Niet dat je dan boos moet worden, maar het is wel belangrijk dat je het voelt. Veel mensen hebben zich al zo afgesloten van hun gevoelens dat ze niet eens meer weten wanneer ze boos of verdrietig zijn.”

Om dichter bij jezelf te komen, is het dus de kunst om meer in contact komen met wat je voelt. “Dat lukt niet zomaar, dat vergt oefening. Het is bijna alsof je een soort tastzin ontwikkelt.” Gebruik een deel van je tijd om jezelf te zoeken, adviseert IJsseling. Wat helpt, is af en toe de stilte opzoeken. Vertragen, alleen zijn, mediteren. Maar eigenlijk is het de kunst om ook in het contact met de buitenwereld, steeds weer terug te keren naar jezelf. Wat hoort bij me, wat voelt goed? Volgens IJsseling zoeken we het antwoord vaak bij de dingen om ons heen. Bij de vraag of iets bij ons past, een baan bijvoorbeeld, kijken we naar de baan zelf. “Eigenlijk is dat scheef. Verleg de focus eens: twintig procent bij het onderwerp, tachtig procent bij jezelf. Want het antwoord op wat bij je past, zit in jezelf en nergens anders.”

Glorious mess

‘Not until we are lost do we begin to understand ourselves’ is een quote van schrijver Henry David Thoreau. Vaak is het op crisismomenten dat er een verschuiving plaatsvindt, dat je voelt wat er voor jou echt toe doet. IJsseling: “In verschillende situaties hebben we verschillende gezichten. Maar als het spannend wordt, voelen we ons fundament, de kern van ons wezen.” Verlies, de geboorte van een kind, maar ook een faillissement, burnout en ontslag zijn van die momenten.

Milou Dijkman: “Dan zijn de emoties zo sterk dat het een opening kan zijn naar binnen. Soms ook omdat je ertegenaan loopt dat het verhaal dat je over jezelf in stand houdt, niet vol te houden is.” Die momenten kun je aangrijpen om verder onderzoek te doen, zegt Dijkman. Maar dan is het wel belangrijk dat je écht durft te kijken naar jezelf. IJsseling: “Je moet voorbij die veilige versie van jezelf durven kijken. Methet gevaar dat je teleurgesteld raakt of niet aan verwachtingen voldoet.”

Kortom: durf te accepteren dat je niet voldoet aan het plaatje in je hoofd. Of zoals schrijver Elizabeth Gilbert het zegt: “Embrace the glorius mess that you are.” Onze ‘zwakke kanten’ zijn vooral onze eigen oordelen. Dijkman: “Vaak zijn we erg streng voor onszelf. We vinden dat we op een bepaalde manier moeten zijn. Maar ga eens na, waarom vind je dat eigenlijk? En levert dat nou op waar je echt behoefte aan hebt? Bij die vraag begint het.”

Met vallen en opstaan

Als ik naar mijn eigen leven kijk, zijn het inderdaad de crisismomenten die me het meest over mezelf leerden. Na mijn burn-out realiseerde ik me dat mijn perfectionisme vooral voortkwam uit de angst om te falen. Als ik nu kijk naar die streberige twintiger die ik ooit was, zie ik vooral iemand die erg bang was om niet te voldoen aan de verwachtingen. Veel van mijn gedrag van toen was gewoon een houding die ik had gecreëerd om me staande te houden. En nog steeds trouwens, blijkbaar is dat hardnekkig. Er was een nieuwe crisis voor nodig, jaren later, om te zien dat ik nog steeds vooral bezig ben anderen tevreden te houden in plaats van te kijken naar wat ik zelf echt wil.

Mooi vond ik dan ook het antwoord van Angela Groothuizen in een interview in Volkskrant Magazine. Op de vraag wat het voornaamste inzicht is dat ze tot nu toe heeft opgedaan, antwoordde ze: “Je kunt je niet bezighouden met wat andere mensen van je denken. Ze schatten je toch altijd te laag in. Of juist te hoog. Er zijn maar een paar mensen die snappen wie je bent, en die de moeite nemen om de gelaagdheid daarin te zien. En met de rest kún je je niet bezighouden.”

Het leven als reis

Jezelf worden, het gaat dus niet vanzelf. Je bewust worden van de onbewuste processen en gedrag is een eerste begin. Als we daarvoor openstaan, kunnen crisismomenten én de mooie momenten ons iets leren over onszelf. Om betere keuzes te maken, anders te oordelen. En een aantal dingen zelfs helemaal los te laten. Zo bekeken is het eigenlijk heel fijn om ouder te worden. En om het leven te zien als een soort reis, waarbij we gaandeweg – met vallen en opstaan – steeds meer groeien. Ouder worden kan een soort innerlijke rijkdom met zich mee brengen, die je steeds dichter bij jezelf brengt.

Zoals Ringo Starr van The Beatles ooit opmerkte tijdens een interview: ‘I feel the older I get, the more I’m learning to handle life. Being on this quest for a long time, it’s all about finding yourself.’

Meer lezen

Tekst Jocelyn de Kwant  Illustratie Madeline Kate Martinez

Promotional image

Van mental health tot goed nieuws

Flow nieuwsbrief

Wil je nog meer verhalen van Flow? Twee keer per week versturen we een mail met nieuwe artikelen.

SCHRIJF JE IN