Leuk, die social media, maar ze zijn óók verslavend, geven stress en slurpen tijd. Tijd die journalist Otje van der Lelij ook wel weer eens wil besteden aan een boek, of haar kinderen, of om gewoon te ‘zijn’. Ze neemt een Facebook-pauze.
Het was het eerste wat ik deed als ik wakker werd én het laatste voordat ik naar bed ging: Facebook checken. Ook als ik zat te schrijven, kon ik het niet laten om regelmatig mijn sociale tijdlijnen te verversen. Als ik zelf iets had gepost, was de drang helemaal onhoudbaar en liet ik me continu afleiden. Bliepjes kon ik niet negeren. Ongelezen berichten móest ik lezen. Niet straks, maar nu. En dat terwijl ik zelden verrast of geïnspireerd werd en ik steeds vaker het gevoel had dat ik door een reclamefolder zat te bladeren.
Waarom deed ik het dan, al dat gedachteloze gluren? Al even gretig verslond ik boeken over de nadelen van social media. Over de vernietigende invloed op onze concentratie en productiviteit. En toch zat ik een uur later opeens door het fotoalbum van de buurvrouw of een nicht van een kennis te bladeren. Terwijl ik ook een boek kon lezen of met mijn kinderen kon spelen. Het was genoeg geweest. Ik besloot met Facebook te stoppen.
Gek op beloning
Volgens cognitief gedragstherapeut Debbie Been ben ik niet de enige die continu haar tijdlijnen checkt. Been: “Ik hoor mensen vaak zeggen dat ze niks met alcohol, roken en drugs hebben, maar hun telefoon niet kunnen laten liggen. Dat wijst erop dat de smartphone een breder bereik heeft dan andere verslavende middelen. Dat is ook niet gek. Social media als Facebook en Instagram zijn ontworpen om ons steeds opnieuw te lokken. Zeker als je er zelf actief op bent, ben je vatbaar voor verslaving.
Elke like, elke share is een bevestiging dat je gezien en gewaardeerd wordt. Die sociale erkenning vinden we prettig, dus we komen terug.” Dat je nooit zeker weet of iemand zal reageren en of je bericht geliket wordt, maakt het extra verslavend, blijkt uit onderzoek van de Amerikaanse psycholoog Burrhus Skinner (1904-1990). Hij leerde duiven dat ze een lekkernij konden verdienen door met hun snavel op een knop te pikken. Als ze maar af en toe beloond werden met een duivensnoepje, gingen de vogels extra hard hun best doen. Ze bleven als gekken op de knop pikken, hunkerend naar een beloning.
Dit gedrag lijkt veel op dat van de socialmediaverslaafde die voor de zoveelste keer naar z’n smartphone grijpt: Heeft er al iemand gereageerd? Vinden ze me nog leuk? Ik vond het niet makkelijk om van Facebook af te gaan. Op mijn Facebook-pagina staat tien jaar aan herinneringen: vakantiekiekjes, mijlpalen in mijn carrière en foto’s van mijn dochters toen ze net geboren waren. En niet te vergeten: de roze wolk aan reacties die daarop volgde. Het deed pijn om dit alles definitief uit te wissen, dus besloot ik mijn account alleen te deactiveren. Niet voor een week of maand, zoals ik eerder had gedaan, maar voor een half jaar.
- Het volledige verhaal ‘Is het tijd voor een Facebook-sabbatical?’ vind je in de special Mindfulness voor elke dag.
Tekst Otje van der Lelij Fotografie Margriet Hoekstra Styling Annemiek Paarlberg
