In therapie? Waarom het verhelderend werkt

Een gebroken hart was voor journalist Liddie Austin ooit de reden om in therapie te gaan. Anders dan vrienden, die vaak zeggen wat je graag wilt horen, houdt een therapeut je een spiegel voor. En daarmee kun je verder.

Liefdesverdriet is vaak de aanleiding – een verbroken relatie waar je maar niet overheen komt. Of: een reeks verbroken relaties waarin je een patroon begint te ontdekken.

Het kan natuurlijk ook iets anders zijn. Je bent vastgelopen in je leven. Je hebt steeds hetzelfde soort conflict met verschillende mensen. Je voelt je vaak somber of angstig. Je bent verlegen en dat staat je in de weg. Je bent verslaafd aan alcohol of drugs en daar wil je vanaf. Je bent moeder geworden en bang dat je jouw eigenaardigheden overdraagt op je kind.

Zo veel mensen, zo veel redenen om in therapie te gaan. Het kan om een gevoel van onbehagen gaan dat je nog nauwelijks onder woorden kunt brengen of om pure wanhoop. Waar het op neer komt: je hebt hulp nodig.

Samen kijken naar de liefde

Liefdesverdriet, laten we daar voor het gemak even van uitgaan. Dat is ook vaak de reden waarom mensen, ‘klanten’ zoals gezins- en relatietherapeut Roefke Carmiggelt hen noemt, zich in eerste instantie bij haar melden. “Ze zijn angstig omdat ze zich niet kunnen verbinden of hebben verlatingsangst. Hun vraag is: wil je met me kijken naar mijn liefdesleven?”

Met liefdesverdriet begint het ook voor de Amerikaanse psychotherapeut Lori Gottlieb. Ze heeft een goedlopende praktijk in Los Angeles, een zoon van zes en een leuke vriend, met wie trouwen op het programma staat. En dan zegt haar vriend ineens dat het toch niets gaat worden tussen hen: hij ziet het niet zitten om haar de komende tien jaar nog met een thuiswonend kind te moeten delen.

Gottlieb is totaal uit het lood geslagen. Omdat ze aan al haar psychologische kennis in deze persoonlijke crisis weinig heeft, zoekt ze haar heil bij een collega-therapeut. Over de therapie die ze onderging én over de therapieën die ze gaf, schreef ze het even verhelderende als openhartige boek Misschien moet je eens met iemand praten?

Donderslag bij heldere hemel

Met liefdesverdriet begon het bij mijzelf ook. Het is alweer lang geleden, maar als eind twintiger werd ik verlaten door een grote liefde. De breuk kwam voor mij als een donderslag bij heldere hemel. Voor hem niet, want hij bleek al een half jaar een ander te hebben. Hij vertrok, ik viel kilo’s af en bewoog me als een zombie door de dagen. Mijn omgeving maakte zich zorgen, ikzelf ook. En dus ging ik in therapie.

Spiegel schoonpoetsen

‘Therapie helpt bij de verlichting van je symptomen en laat je beter functioneren in je dagelijkse bestaan,’ mailt Lori Gottlieb me vanuit Los Angeles. ‘Het prettige aan therapie is dat je binnen vastliggende kaders een spiegel krijgt voorgehouden: in principe 45 minuten per week, soms vaker, soms minder vaak. Meestal een-op-een, soms in een groep. Je leert over je blinde vlekken en over betere manieren om met jezelf en de mensen om je heen om te gaan. In therapie toon je zowel kwetsbaarheid als verantwoordelijkheid.’

Natuurlijk: een spiegel kunnen je vrienden je ook voorhouden, maar dat is toch anders. De spiegel die vrienden bieden is een troebele. Zij zeggen vaak wat jij zelf vindt of graag wilt horen – daarvoor zijn ze ingehuurd. In het geval van Gottlieb en mij was dat: die ex deugt niet! Heel fijn om te horen, maar je komt er niet veel verder mee.

Nieuw en helder

“Ik sta er daarentegen helemaal nieuw in, en stel alleen maar vragen,” zegt therapeut Roefke Carmiggelt in haar persoonlijk ingerichte kamer waar ze haar klanten zittend aan tafel spreekt. “Daardoor kan een klant met een frisse blik in zijn totaal beslagen spiegel kijken en denken: die moet ik maar eens schoonpoetsen.”

De spiegel die de therapeut voorhoudt, is weliswaar helder, maar ook weer niet van het confronterende soort dat je vaak in pashokjes van modezaken aantreft. Een therapeut spiegelt op een meelevende en niet-oordelende manier. Hij of zij zegt niet, zoals je dat zelf misschien zou doen, ‘Wat doe je nu weer, stomkop?’, maar vraagt: ‘Zie je dat je door dit te doen jezelf alleen maar in de weg zit?’

Eerlijk durven zijn

Kwesties die in het heden spelen, vinden vaak hun oorsprong in het verleden – daarover zijn veel deskundigen het inmiddels wel eens. Bij therapie hoort dus: praten over je jeugd. Carmiggelt begint een therapie met het in kaart brengen van je familie. “Wie ben je,” vraag ik, “waar kom je vandaan? Wie zijn je ouders, wat was jouw rol in het gezin, wat is er in je kindertijd gebeurd dat zou kunnen verklaren dat je zo liefdesbang bent geworden? Hoe ging het op school? Om een of andere reden ben je scheef gaan lopen en die redenen proberen we samen boven tafel te krijgen.”

Minder voelen

En nee, dat lukt niet (alleen) door pillen te slikken, hoe graag sommige mensen dat in deze tijd waarin alles snel moet ook zouden willen. Ja, soms is medicatie nodig, vinden beide therapeuten. “Bij iemand die in een depressie of in een angststoornis gevangen zit, helpt alleen mijn joodse kippensoep niet, zoals de psychiater met wie ik samenwerk dat altijd zegt,” zegt Carmiggelt.

“Het is indrukwekkend wat medicatie in zo’n situatie kan doen. Maar ik zie pillen als een tijdelijk hulpmiddel. Het helpt mensen om rustig te worden en helderder te gaan denken, maar verandert dat scheeflopen niet.” Gottlieb voegt hieraan toe: ‘Mensen verwarren minder voelen met zich beter voelen. Een pil laat je minder voelen, therapie helpt je je beter te gaan voelen. Voor blijvend resultaat bestaat er helaas vaak geen quick fix. Therapie kost tijd: het duurt even voordat je een relatie met je therapeut hebt opgebouwd waarin je helemaal eerlijk durft te zijn.’

Meer problemen

In therapie ontdekte ik wat Carmiggelt en Gottlieb als deskundigen allang weten: het probleem waarmee je je in eerste instantie hebt gemeld, blijkt tijdens het therapieproces – waarin alles aan de orde kan komen – vaak niet je echte of enige probleem te zijn. Liefdesverdriet is niet het eerste dat bij me opkomt als ik nu aan mijn therapie terugdenk.

In het begin had ik het ongetwijfeld heel vaak over de ex. Bij mijn vriendinnen was ik me ervan bewust dat ze het verhaal inmiddels wel kenden, bij mijn therapeute liet ik me schaamteloos gaan. Na verloop van tijd begon ik in te zien dat de breuk niet het einde van de wereld was en daarna volgde het besef dat het misschien zelfs beter voor mij was dat er een einde aan die relatie was gekomen.

Toen gingen de gesprekken met mijn therapeute allang niet meer over de breuk, maar over de reden waarom die mij zo enorm aangreep. Die had weinig met de ex te maken, kan ik verklappen, en alles met mijn jeugd.

Inzicht in wie je bent

Inzicht krijgen in wie je bent en waarom je doet wat je doet is een doel van therapie, maar beslist niet het enige doel. Want als je dat nieuwverworven inzicht niet weet te gebruiken om te veranderen, heb je er weinig aan. Gottlieb: ‘Het is niet genoeg om te zeggen: ‘O, nu weet ik waarom ik altijd ruzie heb met mijn partner!’ als je daarna naar huis gaat en weer begint met ruziemaken. Als je geen verantwoordelijkheid neemt voor jouw rol in die ruzies, maakt het niet uit dat je weet waarom je ze hebt. Je moet je gedrag veranderen, en therapie helpt je daarbij.’

Therapie als toverbal

De manier waarop je wordt bemoedigd en ondersteund bij je veranderingsproces verschilt van therapeut tot therapeut. Lori Gottlieb vertelt in haar boek dat haar therapeut haar tot haar verbijstering een keer een speels schopje gaf tegen haar voet om haar uit haar groef van zelfbeklag te krijgen.

“Ik ben ook geen therapeut die alleen maar een beetje zit te hummen,” bekent Roefke Carmiggelt. “Ik ben heel bemoeierig. Zo heb ik weleens tegen iemand gezegd die in de put zat omdat ze door haar man was verlaten: ‘Ik hoop dat ik je niet kwets, maar je verdwijnt helemaal door je fletse haarkleur en dat saaie truitje dat je aan hebt, plus je vreselijk verdrietige gezicht. Ik zou je meer kleur gunnen.’ Daarna begon die vrouw meer kleur te dragen en voelde ze zich ook beter. Ik schrik soms van mijn eigen directheid, maar meestal kom ik ermee weg omdat wat ik zeg echt uit mijn hart komt.”

Ontdekken wie je bent

Als het goed is, helpt je therapeut je te ontdekken wie je bent en wat je zou kunnen doen om je situatie te verbeteren. Carmiggelt: “Al pratend ontdekken mensen in therapie vaak zelf hun oplossing. Dat is het aardige van een neutrale gesprekspartner, iemand die ervoor geleerd heeft, en die niet je ouder of je geliefde is. Zo kun je onverwerkte dingen uit je verleden verwerken en leren compassie te hebben voor jezelf en voor je daden.

Als je begrijpt waar die vandaan komen, kun je accepteren dat het is gegaan zoals het is gegaan. En als je compassie hebt voor jezelf, kun je ook anderen makkelijker vergeven en verdergaan met je leven. Ik zie therapie als een toverbal: iets lijkt eerst zus te zijn, en door er in gesprekken met mij of met iemand anders op te ‘sabbelen’ kom je tot een ander inzicht. Het probleem waarmee je worstelt neemt een andere kleur aan.”

Afronden

Na verloop van tijd merk je dat je in de behandelkamer alles wel zo’n beetje hebt besproken. Als er iets gebeurt in je leven waardoor je van slag raakt, kun je jezelf de vragen van je therapeut stellen. Je hebt geleerd hoe je jezelf in tijden van nood kunt troosten of weer op weg kunt helpen. Dat betekent dat de therapie kan worden afgerond. “Als ik merk dat we beginnen te babbelen en ook wel in het café zouden kunnen afspreken, zeg ik dat het tijd is voor een afrondend gesprek,” vertelt Roefke Carmiggelt. Soms is dat afscheid niet voorgoed.

“Je hebt iets uitgezocht, maar het kan best dat er zich een paar jaar later een ander probleem aandient. Dat wil niet zeggen dat de eerste therapie zinloos of mislukt was. Het is meer dat je hebt geleerd dat vragen om hulp zinvol kan zijn. Je weet: ik hoef het niet in mijn eentje op te lossen. Ik kan aan iemand vragen om met me mee te denken en te kijken.” Je hoeft het niet in je eentje te doen. Is dat geen troostend idee?

Volg onze training Een week voor jezelf

Wil je nu alvast wat meer tijd voor jezelf inlassen? In de training Een week voor jezelf ga je zorgen voor jezelf. Je neemt de tijd om je af te vragen hoe het eigenlijk met je gaat, last rust- en reflectiemomenten in, kijkt naar je automatische patronen en leert minder kritisch te zijn naar jezelf. Kortom: deze week kom je op adem. Hier lees je er meer over.