Volgens dansjournalist Sarah Kaufman worden we veel gelukkiger als we wat meer ‘grace’ in het leven zouden toelaten. Annemiek Leclaire zocht uit wat ze daar precies mee bedoelt.
Uitgeput zat ik in het vliegtuig. Het was zo’n ochtend waarop alles fout ging. Ik ging voor het eerst naar Milaan. Naar een beurs waar ik die middag een opening wilde bijwonen die ik met een beetje geluk nét zou halen. Ik had mijn kinderen uitgezwaaid en dacht dat ik alles onder controle had toen op weg naar de voordeur het wieltje van mijn rolkoffer afbrak. Aangekomen bij de tramhalte realiseerde ik me dat mijn telefoon nog aan de oplader lag. De trein was uitgevallen en eenmaal op Schiphol waren de rijen naar de paspoortcontrole en de tassencontrole zo lang, dat het een wonder was dat ik het vliegtuig had gehaald.
Nu moest ik me op een evenement voorbereiden waar duizenden ontwerpers op honderden locaties in en om de stad hun werk toonden. Ik wist niet eens hoe ik van de luchthaven naar het centrum moest komen. “Kom je ook voor de beurs?” vroeg een vrouw in de rij voor de douane. Ze wees op haar vriend: “Wij gaan met de bus naar het centrum, reis je met ons mee?” Bij de bagageband verloor ik hen uit het oog, mijn koffer was de allerlaatste die van de band kwam. Maar tot mijn grote verbazing kwam de vrouw terug rennen.
“Kom je?” riep ze, en ze troonde me mee naar de juiste uitgang. Bij de bushalte bleek haar vriend de bus tegengehouden te hebben met één voet in de opening en één op de stoep. De vrouw tilde mijn koffer naar binnen, en stempelde voor mij af met een extra buskaartje dat ze kennelijk op zak had. Daar ging ik, de goede kant op, rechtstreeks naar het centrum, net op tijd voor mijn opening.
Wat betekent grace?
De Amerikaanse journalist Sarah Kaufman zou dit ‘grace’ noemen. Kaufman is dansrecensent bij The Washington Post. Ze ontving voor haar werk de prestigieuze Pulitzerprijs. In haar boek The art of grace houdt ze een pleidooi voor ‘grace’, in het Nederlands te vertalen als ‘gracieus’ of ‘welgevallig’. Grace kan heel veel betekenen: bijvoorbeeld een gracieus lichaam, of gracieuze bewegingen, we associëren het met hoffelijk reageren en vrijgevigheid.
In de wereldreligies staat grace voor ‘goddelijke genade’, denk aan de gospel Amazing grace. ‘Saying grace’ betekent dankzeggen voor het eten. Kaufman ziet grace in Cary Grants danspassen, in de backhand van tennisspeler Roger Federer, in de speeches van Obama, in het moment dat haar schoonzus haar een boeketje bloemen gaf om haar te verwelkomen in de familie. Of het nu kleine of grote gebaren zijn, grace tilt ons volgens Kaufman op uit ons onhandige, hoekige leven.
Ze schrijft: ‘Als grace binnenkomt, wordt onze koude harde wereld een betere plek om te leven.’ Dankbaarheid, mededogen, bescheidenheid, aandachtigheid: het zit allemaal in dat ene woordje. “Grace zou de kern moeten zijn van hoe we met elkaar omgaan,” zegt Kaufman vanuit Washington tijdens een Skypegesprek. Met een grijns: “Met een beetje oefening is het best te leren.”
Gracieus etiquette
Wat de vrouw op de Milanese luchthaven deed, iemand die ze niet kende en die niet om hulp vroeg, een eind op weg helpen, liet zien hoe afgestemd ze was op de wereld om haar heen. Ze keek niet op haar smartphone, ze had geen koptelefoon op, ze keek gewoon rustig om zich heen en was bereid om met een onbekende een praatje te maken. Kaufman noemt zo’n houding “an untroubled wholeness with the world”. Dat op anderen afgestemd zijn, zijn we een beetje verleerd, vindt ze.
“We haasten ons door de dagen, met onze ogen op een scherm gericht en oren afgeschermd door een koptelefoon, niet verbonden met wat er om ons heen gebeurt. We hebben het veel te druk, we zijn overweldigd op ons werk en thuis, we zijn constant afgeleid, laten de deur voor iemands neus dichtvallen, we struikelen terwijl we lopend sms’en, we komen te laat en hebben het niet eens door. We leven in een ongeduldige samenleving waarin haantje-de-voorste beloond wordt. We zijn vergeten hoe we ons gracieus door het leven kunnen bewegen.”
Vroeger was grace beoefenen een deugd. Etiquetteboeken over hoe je je behoorde te gedragen werden tot midden vorige eeuw door jong en oud gelezen. Harmonieus opgaan in je omgeving, daar ging het om in die boeken. Onopvallend zijn. Geen aandacht trekken, eerst aan anderen denken. Zorgen dat je in bioscoop of theater niet over andermans knieën of voeten struikelt als je een plaatsje zoekt. Kalm eten, niet schrokken, met een rustige stem praten.
Ingetogenheid: zelfs tot op het punt geen parfum op te doen als je onderweg was, omdat anderen daar misschien last van konden hebben. Die opvattingen over hoe je je in het openbaar diende te gedragen, waren niet uniek voor de vorige eeuw. Het oudste boek ter wereld is een reeks adviezen van een Egyptische wijze aan zijn zoon hoe gracieus te leven. Ptahhotep drukte hierin zijn kind 4500 jaar geleden al op het hart om opgewekt, vrijgevig en bescheiden te zijn.
Het was nodig voor de emancipatie van vrouwen en de onderklasse dat die stijve, bij een maatschappij van rangen en standen behorende regels op de schop gingen. We gingen vooral heel gewoon doen tegen elkaar. Maar nu zijn we volgens Kaufman te veel naar de andere kant doorgeslagen: van ouderwetse fatsoensnormen naar lompe assertiviteit. De waarden die we aanhangen en onze kinderen meegeven zoals ‘voor jezelf opkomen’, en ‘van je hart geen moordkuil maken’, hebben de samenleving volgens haar verhard. En het is waar: of je nu kijkt naar de politiek, het openbaar vervoer of op social media: omgangsvormen zijn onnodig onbeschoft geworden.
Handleiding voor grace: the art of getting along
Maar hoe ga je dat ouderwetse begrip ‘grace’ toepassen? Wat is dan grace in het sociale verkeer, behalve vriendelijkheid en voorkomendheid? “Het klinkt revolutionair in deze tijd,” zegt Sarah Kaufman vanuit Washington, “maar misschien is het genoeg om eerst eens aan de ander te denken in plaats van aan jezelf. Etiquette heeft de naam gekregen van iets wat onoprecht is. En we hechten vandaag de dag heel erg aan eerlijk zijn. Maar wat zou er oneerlijk zijn aan iemand anders op zijn gemak stellen?”
Ze geeft het voorbeeld van iemand geruststellen die iets heeft omgestoten waar je aan gehecht bent. “Voelt het onoprecht te zeggen dat het niet uitmaakt dat het kapot is, ook als je het wél erg vindt?” vraagt Kaufman vriendelijk. “De waarheid zeggen over hoe jammer je het vindt, weegt toch niet op tegen iemand vernederen die zich toch al doodschaamt? Als je de waarde van de geruststelling en vriendelijk zijn snapt, voelt het misschien niet meer als oneerlijk.”
Waar het om gaat: the art of getting along. “Dat is een kunst waarin we ons best weer iets meer zouden kunnen bekwamen.” Dat betekent niet dat je niet oprecht kunt zijn als dat noodzakelijk is. Kaufman biedt geen recept of handleiding voor grace, ze pleit er alleen voor om iets vaker de harmonie met anderen in de gaten te houden. We worden er volgens haar een stuk gelukkiger van.
Zie grace als een cadeautje
Een groepje mensen dat een vrouw uit een te water geraakte auto redde, een leraar die iets ontzettend liefs zegt tegen ondeugende leerlingen, iemand die een oudere man helpt oversteken: filmpjes op Facebook of YouTube waarin mensen in de dagelijkse omgang iets aardigs doen voor een ander, worden vaak miljoenen keren bekeken. “Mensen zijn voor harmonie geboren,” zegt Kaufman, die een reeks wetenschappers voor haar boek interviewde.
“Hoe komt het dat ik moet huilen als ik de verwoesting zie die een aardbeving in een ander land heeft aangericht? Omdat ik me levendig kan indenken hoe verschrikkelijk dat voor mensen daar moet zijn. Mededogen zit in ons lichaam gebakken, het zit in onze hard drive. Dat werkt ook andersom: als we iets vriendelijks zien, raakt ons dat. We zijn sociale dieren. Gracieuze daden verspreiden golven van plezier. We voelen een gracieuze daad diep vanbinnen, zelfs als iemand anders hem uitvoert.”
“Als je ziet dat het zo veel effect heeft,” zegt Kaufman, “is het toch de moeite waard om de deur voor iemand open te houden? Om rustig en opgewekt een vergadering binnen te stappen ook al heb je je wezenloos gehaast? Om je mooi aan te kleden voor een bijzondere gelegenheid, zelfs al geef je niks om je uiterlijk? Of om iemand op een feestje aan te spreken die duidelijk niemand kent, en onzeker om zich heen staat te kijken? Zie grace als een cadeautje dat je kunt ontvangen en doorgeven.”
Tekst Annemiek Leclaire Fotografie Nihal Demirci/Unsplash.com
