Ben je gauw onzeker als je een kritische vraag krijgt? Voel je je snel beledigd? Catelijne Elzes onderzoekt in vijf delen waar dat gevoel vandaan komt en wat je eraan kunt doen. Deel 1: de link met je jeugd.
Wat voel ik me af en toe toch snel beledigd. Als mijn man zegt dat ik de vaatwasser niet goed heb ingeruimd bijvoorbeeld. “Kijk, zo past er meer in,” legt hij uit, terwijl hij de kopjes opnieuw rangschikt. Kijken doe ik dan misschien nog net, luisteren niet meer. Ik ben afgehaakt, boos. Als ik het mezelf zou toestaan, zou ik stampvoetend de keuken verlaten.
Geen idee waarom zo’n relatief onschuldige opmerking zó met me aan de haal gaat. Soms snauw ik iets terug als: “Waar héb je het over, ik doe al zo veel in huis!” of ik zwijg en ga door met wat ik in de keuken aan het doen was. Beide reacties zijn niet echt ideaal. Dat weet ik, en heel eerlijk: het is een terugkerend patroon. Ik reageer vaker zo als ik me aangevallen of niet gezien voel. Het lijkt wel alsof iemand dan op een rode knop duwt die ergens midden in mijn bovenlijf zit. Al wordt de knop maar lichtjes aangeraakt; de raket wordt gelanceerd en er lijkt er geen weg terug. Ik wil dat niet meer. Het doet mijn relaties met de mensen die ik liefheb én die met mezelf geen goed. Maar hoe kom ik er vanaf en waar komt dit gedrag toch vandaan?
Wat je mee krijgt van thuis
De gangbaarste theorie is dat er op dit soort momenten iets getriggerd wordt uit je jeugd. Klinisch psycholoog Hannie van Genderen schreef er samen met Gitta Jacob en Laura Seebauer het boek Patronen doorbreken over. Van Gelderen legde het in Flow als volgt uit: “Ervaringen uit je jeugd, met name de manier waarop je opvoeders met je omgingen, hebben een grote invloed op je gevoelsleven als volwassene. (…) Als je als kind bijvoorbeeld vaak bent uitgelachen of gepest, is de kans groot dat je minderwaardig bent gaan voelen of je schaamt voor jezelf. Gewone opmerkingen vat je dan al snel op als afwijzing, zelfs als mensen het niet zo bedoelen.”
Verschillende modi
Door ervaringen uit je jeugd, zowel positieve als negatieve, ontwikkel je zogenoemde gedragspatronen. De Amerikaanse psycholoog Jeffrey Young noemt het ook wel ‘modi’. Een modus is een emotie of houding waar je in schiet als oude gevoelens worden opgeroepen. Young noemt bijvoorbeeld de gekwetste-kind-modus en de boze/impulsieve-kind-modus. In beide gevallen reageer je buitenproportioneel en op een enigszins onvolwassen manier. Verder heb je ook nog de veeleisende-ouder-modus, waarbij je van jezelf niet mag falen en jezelf bestraffend toespreekt. Er zijn gelukkig niet alleen negatieve modi. Young onderscheidt ook nog de gezond-kind-modus en gezonde-volwassene-modus. Zelf denk ik dat ik dat ik bij kritiek op dagelijkse huishoudelijke klussen bijvoorbeeld (zie deel 1) meestal in ‘de gekwetste-kind-modus’ terechtkom. Dit komt waarschijnlijk doordat ik me als kind vaak over het hoofd gezien voelde.
Wordt vervolgd
Tekst Catelijne Elzes Fotografie Adrew Neel
