Lekker niet perfect: 'Maak jezelf alsjeblieft niet wijs dat je je altijd goed moet voelen'

In het Flow-minicollege bespreken we een onderwerp waarover te leren valt. Deze keer: perfectionismecoach Evelien Bijl geeft een lesje milder voor jezelf en niet perfect zijn.

Wat is jouw definitie van perfectionisme?

“In mijn ogen is het problematisch gedrag dat we vertonen vanuit de angst om niet goed genoeg te zijn. Dat uit zich in extreem je best doen en allerlei grenzen overgaan. Overachievement noem ik dat. Minder bekend is dat perfectionisme ook uitstelgedrag kan zijn: je bent dan zo bang dat je werk niet goed genoeg is dat je er niet eens aan begint. Ik keek altijd een beetje minachtend naar die uiting, omdat ik vanuit mijn opvoeding leerde dat je lui bent als je dingen uitstelt. Ik deelde de wereld op in harde werkers en losers. Inmiddels weet ik dat beide reacties voortkomen uit dezelfde bron: die angst om ergens niet aan te voldoen.”

Perfectionisme is vaak de goede ‘slechte’ eigenschap in sollicitatiegesprekken.

“Ja, maar eigenlijk is het dus helemaal niet zo’n gezonde karaktertrek. Misschien voor je baas wel, maar voor jou niet. Het is prima als je een hoge norm nastreeft, kwaliteit wilt leveren of betrokken bent. Maar bij perfectionisme schiet dit door naar ongezond gedrag. Dat punt bereik je als het in de weg gaat zitten van je eigen geluk, energie en productiviteit.

Ik merkte het bij mezelf doordat ik tijdens een werkdag constant een opgejaagd gevoel had. Thuis kon ik ook niet goed ontspannen. In mijn hoofd was ik altijd bezig met de vraag: doe ik alles wel goed? Er waren veel kritische gedachten: ik moet dit beter doen. Waarom heb ik dit niet zus of zo gedaan? Zie je wel, ik ben een uilskuiken. Dat soort hersenspinsels.

Perfectionisme zit ’m ook in tien keer een mail overlezen voordat je hem verstuurt. In nog even doorwerken ook al ben je moe, omdat je bang bent dat je leidinggevende je anders een slechte werknemer vindt.”

Kun je perfectionist zijn zonder het door te hebben?

“Zeker. Vaak denken mensen: ik maak toch genoeg fouten? Hoe kan ik dan perfectionistisch zijn? Maar de karaktertrek gaat veel verder dan alles foutloos willen doen. Weleens van emotioneel perfectionisme gehoord? Het betekent dat je de lat te hoog legt op het gebied van zelfontwikkeling en je emoties. Boos op jezelf worden als je verdrietig bent. Jezelf streng toespreken omdat je onzeker bent over iets. Het niet kunnen accepteren als je een keer je dag niet hebt. Zelf durfde ik bijvoorbeeld echt wel fouten te maken, maar dan moest ik het daarna wél altijd perfect doen. Twee keer dezelfde vergissing kon echt niet.

Nu zeg ik: maak jezelf alsjeblieft niet wijs dat je je altijd goed moet voelen. Dat idee wordt misschien bevestigd door social media, maar de hele tijd gelukkig zijn is niet haalbaar. Moeilijke gedachten en emoties horen erbij, en jezelf daarvoor straffen brengt alleen maar extra pijn. Ik noem dat heel charmant de shit spiral: je slecht voelen over dat je je slecht voelt.”

Wat kunnen de effecten zijn van het altijd maar perfect willen doen?

“Allerlei lichamelijke klachten, soms met burn-out tot gevolg. En ironisch genoeg ga je door perfectionisme uiteindelijk júíst fouten maken. Je bent dan zo bang om door de mand te vallen, dat je verkrampt als het mis dreigt te gaan. Door dat potje paniekvoetbal gaat het vaak ook echt mis.”

Per direct afschaffen dus, dat perfectionisme?

“Ja, maar dat is niet altijd zo eenvoudig. Mensen denken vaak: als ik er niet meer zo bovenop zit, loopt alles in het honderd. Die angstgedachte werkt perfectionisme vervolgens weer in de hand. Nog meer valse veronderstellingen: als ik minder uren ga werken, word ik lui. Als ik mijn mail niet tien keer doorlees, komen er grote fouten in. Als ik niet meer zo streng voor mezelf ben, word ik zwak.

De enige manier om dit te doorbreken is door je af te vragen of al deze veronderstellingen wel kloppen. Zo dacht ik altijd dat ik in een werkdag van tien uur meer gedaan kreeg dan in een van zes. Op korte termijn is dat misschien zo, maar uiteindelijk zijn je hersenen moe en word je minder productief. Juist als je jezelf meer rust geeft, minder uren werkt en vaker pauze neemt, krijg je meer voor elkaar.

Ik spreek uit ervaring: ik werk nu nog maar een paar uur per dag en ben niet alleen uitgeruster en minder gestrest, maar krijg ook meer gedaan. Natuurlijk besef ik dat niet iedereen zomaar minder kan gaan werken. Vaker pauze nemen is al een goed begin.”

Toch voel je je soms schuldig als je wél meer rust neemt.

“Juist door dat schuldgevoel bij nee zeggen, iets afblazen, het rustiger aan doen, blijft alles bij het oude en verandert het patroon van altijd maar ja zeggen niet. Accepteer dat je in het begin ongemakkelijk wordt van rust nemen, dat je er misschien niet van kunt genieten. Je zult zien: hoe vaker je voor jezelf kiest, hoe makkelijker het wordt.”

Het draait vooral om milder voor jezelf zijn, zeg je in je boek. Hoe doe je dat?

“Dat begint bij bewustwording, bij doorhebben wanneer je weer te veel van jezelf verlangt. Stel, je maakt een fout op het werk. Observeer dan eens welke gedachten je daarover hebt. Zijn ze oordelend? Dat is het moment om eens een andere route te kiezen. In plaats van jezelf straffen kun je ook denken: ik ben een mens en fouten maken hoort daarbij. Of: volgende keer beter.

Nog een voorbeeld: je hebt een slechte dag en bent gestrest. Nu kun je daar heel boos over worden en jezelf een schop onder je kont geven, of je kunt je afvragen: wat heb ik op dit moment nodig om me beter te voelen? Minder straffen, meer steunen. Dat is de sleutel.”

Nog een laatste tip?

“Veel perfectionisten hebben een statische mindset. Dit betekent dat je de wereld zwart-wit ziet: je bent goed of slecht, je hebt succes of faalt. Opereer je vanuit deze mindset, dan ben je de hele dag bang om door de mand te vallen. Heel vermoeiend is dat.

Gelukkig is er ook de growth mindset, het medicijn tegen perfectionisme. Je ziet het leven dan als een grote reis waarin je jezelf voortdurend mag ontwikkelen. Lukt iets niet meteen? Dat maakt je geen slecht mens. Het enige wat dit betekent is dat je nog lerende bent, en daar heb je gelukkig een heel leven de tijd voor.

Probeer elke dag wat meer naar die nieuwe mindset te gaan door je gedachten om te buigen. Liefdevoller met jezelf omgaan lukt natuurlijk niet in één keer. Dat is ergens wel grappig: ook perfectionisme loslaten verloopt niet perfect. Neem er de tijd voor, want het is een proces.”

Evelien Bijl liet met vallen en opstaan haar perfectionisme los en schreef er een boek over: Goed genoeg − 50 tips om je perfectionisme los te laten. Inmiddels helpt ze als perfectionismecoach ook anderen op weg naar een relaxter leven.