Creatieve therapie volgen in plaats van praten met een psycholoog: werkt dat?

Paper art therapy is in opmars. In plaats van praten bij een psycholoog gaan steeds meer mensen naar een creatieve therapeut. Hoe werkt die therapie?

Meer en meer mensen weten hun weg te vinden naar een psycholoog. Maar praten over je gevoelens; soms kan juist dat lastig zijn. Want hoe verwoord je de soms onnavolgbare brij in je brein? Wie nieuwsgierig is naar een alternatief kan eens kijken naar art therapy, ofwel beeldende of creatieve therapie, waarbij gebruik wordt gemaakt van creatieve materialen.

Je op een andere manieren leren uitdrukken

Terwijl bij veel therapieën praten centraal staat, is het basisprincipe van beeldende therapie juist dat voor expressie niet altijd gesproken taal nodig is. Margaret CarlockRusso, directeur van de American Art Therapy Association, vertelt op het online platform PsychCentral: ‘Als er iets groots in je leven gebeurt, kan het lastig zijn om je gevoelens te verwoorden. Een beeldend therapeut kan met creatieve suggesties komen, zodat je je op een andere manier kunt uitdrukken.’

Uit een onderzoek van de universiteit van Leiden uit 2019 bleek bijvoorbeeld dat creatieve therapie effectief is bij het behandelen van angst. De vrouwen in het onderzoek waren dankzij hun behandeling beter in staat om hun emoties te reguleren, waardoor hun angstklachten afnamen.

Creatieve therapie: een vorm van psychotherapie

De Griekse Eva Papastergiou is naast psycholoog ook geregistreerd art psychotherapeut. Ze werkt in de ggz en heeft een eigen praktijk in Amsterdam. “Art therapy is een vorm van psychotherapie waarbij je, naast praten, met visuele, tastbare materialen werkt,” legt ze uit.

Voordat ze bij haar komen, hebben sommige mensen al verschillende therapievormen of behandelingen geprobeerd, zoals EMDR, en willen ze verder. Bij anderen zijn er nog blokkades waarmee ze aan de slag willen. “In je lichaam en je onderbewustzijn liggen wensen, angsten en behoeftes opgeslagen. Die kunnen naar boven drijven tijdens een art therapyoefening. Dat is goed nieuws, want zo kan een blokkade van het slot raken.”

No skills needed

Voor art therapy heb je niet per se creatieve skills nodig, alleen een beetje nieuwsgierigheid. Eva Papastergiou: “Ik hoor vaak: ‘Ik kan niet tekenen.’ Mijn reactie is dan: ‘Geweldig, ik ook niet! Laten we op onderzoek gaan en zien wat er gebeurt.’ Het onbekende durven betreden, dat is een skill for life. Die kunnen we allemaal gebruiken.”

‘Als je ziet dat je iets kunt creëren op papier besef je vaak dat je ook iets kunt creëren in het leven’

Bij creatieve therapie draait het niet om de esthetiek of om het eindproduct, maar om het proces. Papastergiou: “Hoe voelt iets? Waarom vind ik iets fijn of leuk, of waarom niet? Niet elk papiertje dat je opplakt, heeft meteen een achterliggende boodschap. Ik heb geen idee waarom iemand een pagina rood of zwart maakt. In de westerse wereld associëren we zwart met rouw of negatieve gedachten, maar ik kan niet invullen hoe dat voor een ander is.”

Het vertrouwde van papier

In de praktijkruimte van Papastergiou ligt allerlei materiaal klaar, maar soms duurt het een paar sessies voordat iemand dat ook echt gebruikt. Terwijl een ander meteen denkt: let’s go. Veel cliënten kiezen voor papier. Omdat het bekend is, vermoedt ze, en daardoor vertrouwd. “Soms gebeurt er al genoeg rumoerigs in iemands leven, dan is dat bekende veilig. En soms hebben cliënten er juist behoefte aan om iets uit te proberen, dus dan moedig ik aan om andere materialen te kiezen.”

Het aanraken van materialen

Iets zelf maken is een makkelijke en toegankelijke manier om je te focussen op één ding tegelijk, zegt Margaret CarlockRusso, directeur van de American Art Therapy Asssociation. “Op die manier lukt het bijvoorbeeld wel om te stoppen met piekeren. Of voorkom je dat je overweldigd raakt door negatieve gedachten of angst.” De zintuiglijke ervaring helpt daarbij: tijdens het craften raak je materialen aan – papier, klei of wat dan ook. Het is een vorm van spelen die stress in je lijf kan laten verdwijnen.

Juist door dat spelen haal je een nieuw deel in jezelf van het slot af, vindt ook beeldend therapeut Papastergiou. Bovendien: “Als je ziet dat je iets kunt creëren op papier besef je vaak dat je ook iets kunt creëren in het leven.” Ze ziet vaak dat mensen zo ontdekken dat ze misschien niet alles kunnen doen wat ze willen, maar er wel naartoe kunnen werken.

Mindful collages maken

Veel beeldende therapeuten zetten collages maken in als ‘techniek’. Zo ook Julia Volonts, die vanuit de Verenigde Staten en Letland werkt. “Door verschillende afbeeldingen uit te knippen en intuïtief te herschikken, kun je nieuwe associaties in je hoofd creëren.” Daarnaast kan het je helpen je hoofd stil te maken en je te concentreren op het nu: de term ‘mindful collage’ bestaat niet voor niets. En omdat je werkt met bestaande plaatjes, hoef je niet bang te zijn voor een lege pagina. Een vriendelijk proces, noemt Eva Papastergiou dat.

Papier als omweggetje

Art therapy gaat dus niet per se om praten: het materiaal bij beeldende therapie gebruik je als een soort omweggetje. Want wat je via het papier naar buiten brengt, kan input geven voor een gesprek. Beeldende therapie geeft je toegang tot communiceren – met jezelf en anderen. Alsof je je gevoelens letterlijk een nieuwe vorm geeft. Of dat nou een zine is, een zelfportret, iets tastbaars van klei of stof, of een collage.

Meer lezen

• Illustrator Naomi Vona maakt creatieve collages: ‘Ik zie mijn kunstwerken als een soort visueel, geheim dagboek’.
• Zit je er doorheen? Dit doen therapeuten zelf als ze zich somber voelen.
• DIY: zo maak je zelf een collage (in één middag).

Illustraties Anna Boulogne