Verlang jij ook weleens naar een comeback van papier in onze digitale wereld? Je bent niet de enige. Caroline Buijs, creative managing editor bij Flow, vroeg onze illustrators wat papier voor hen betekent en deelt haar favoriete papierwinkels.
Tekst Caroline Buijs Illustratie Deborah van der Schaaf
Gepubliceerd op 28 december 2024
De comeback van papier
Even leek het digitale leven ideaal, maar papier is aan een comeback bezig. En het mooie is: het krijgt steeds nieuwe rollen. Het brengt rust, helpt je reflecteren en voelt als een cadeau. Vanaf papier kun je leerstof beter onthouden en een gewoon wit A4’tje kan zelfs een activistisch middel zijn. Dit bleek bijvoorbeeld in 2022, toen in verschillende Chinese steden werd gedemonstreerd tegen het repressieve zero-covidbeleid. De demonstranten hielden vellen wit papier omhoog – gewone A4’tjes uit printerlades. Zoals schrijver Daan Heerma van Voss het in NRC mooi omschreef, werden ze ‘gedragen als schilden’. “Ze weten wat ze willen zeggen, en de autoriteiten weten dat ook, dus er hoeft niks gezegd te worden,” vertelde Xiao Qiang, onderzoeker digitale rechten, in een gesprek met The New York Times. “Houd je een wit papier omhoog, dan weet iedereen wat je bedoelt.” Dit laat zien hoe een leeg A4’tje een krachtig antwoord kan zijn op repressie.
De voordelen van een papieren agenda
Ik heb het geprobeerd: een digitale agenda. Maar ik miste het overzicht, miste afspraken en vooral de lege schrijfruimte naast de pagina met de weekindeling. Ruimte waar ik in mijn papieren agenda to do-lijstjes noteerde, een mooie quote opschreef, schetsjes maakte of soms een gedroogde bloem opplakte. Achterin mijn agenda zat een vakje dat gedurende het jaar steeds voller raakte met knipsels, blaadjes uit de scheurkalender en folders uit een museum. Hoe bewaar je dat in een digitale agenda?
Mijn kinderen van nu 19 en 22 keken vaak met opgetrokken wenkbrauwen naar mijn papieren agenda wanneer ik deze op tafel legde om iets leuks te plannen. Tot vorig jaar. Toen stond er ineens een papieren agenda op hun decemberlijstje. Want, gaven ze toe, vanaf papier hadden ze een beter overzicht. Zoals mijn dochter zei: “Zodra ik iets opschrijf, is het uit mijn hoofd.”
De persoonlijke betekenis van papier
Voor iedereen betekent papier iets anders. Dat merkte ik ook toen ik de illustratoren die meewerkten aan het Flow Book for Paper Lovers ernaar vroeg. De Canadese Cassandra Ott zei: “Ik hou van de tastbare eigenschappen van papier en de oneindige mogelijkheden. Het heeft zo veel geschiedenis. Zelfs in deze technologische wereld is het een mooie en noodzakelijke aanvulling op het dagelijks leven.” Illustrator Frann de Bruin gaf aan dat, hoewel ze veel digitaal werkt, tekenen op papier het natuurlijkst voelt: “De traditionele samenwerking tussen een vel papier en een zacht potlood blijft voor mij het fijnst: er zit een soort warmte in.”
Fijne plekken om papier te ervaren
Voor mij zijn papierwinkels zoals Vlieger en Athenaeum Boekhandel & Nieuwscentrum aan het Spui in Amsterdam fijne plekken om papier door mijn handen te laten gaan. Altijd wanneer ik bij Athenaeum langsfiets en het rood-wit gestreepte zonnescherm is uitgerold, stap ik af. Buiten liggen bijzondere tijdschriften vanuit de hele wereld opgestapeld. “Het publiek dat onafhankelijke tijdschriften koopt, wordt groter en jonger,” vertelt Marc Robbemond van Athenaeum Nieuwscentrum. Met name zines – zelfgepubliceerde minitijdschriften – zijn populair. “We hebben een wand vol. Steeds weer zien we dat een nieuwe generatie jongeren veel tijdschriften en zines koopt, om vervolgens zelf een zine te maken.”
In Londen vind je de prachtige papierwinkel Present & Correct, waar Neil Whittington de winkel runt. Hij mailt: “Voor mij is papier altijd iets geweest om op te krabbelen, te schetsen en om plannen op te maken. Een blanco vel is nooit níét spannend.” Whittington gelooft niet dat papier vervangbaar is: “We zijn allemaal verzadigd door de digitale wereld, en met papier kun je daar goed aan ontsnappen.”
Papierwinkels om op Instagram te volgen
Ondanks dat papier je even aan de digitale wereld laat ontsnappen, hebben de volgende papierwinkels wel inspirerende Instagram-accounts om in de gaten te houden:
@presentandcorrect
@rsvpberlin
@likestationery
@wunderkammer_stad_leest
@vliegerpapier
De liefde voor traagheid van papier
Natuurlijk zou ik niet meer zonder mijn laptop en tablet kunnen en willen, maar het is fijn om daarnaast papier te gebruiken. Het is een rustpunt in mijn drukke leven. Of ik nu in een schrift mijn morning pages schrijf, mijn boodschappenlijst noteer of een verjaardagsbrief aan een vriendin schrijf: ik neem er altijd de tijd voor. Ik hou van de traagheid van papier en de aandacht die daarbij hoort. Op de middelbare school van mijn kinderen leerden ze zowel uit papieren als digitale schoolboeken, maar de eerste variant had steeds hun voorkeur. Net als in Zweden, waar sinds vorig schooljaar de papieren schoolboeken zijn teruggekeerd.
En het zijn niet alleen de schoolboeken die kinderen helpen bij de lesstof opnemen. Zelfs origami, de Japanse papiervouwkunst, helpt om wiskunde te begrijpen, leerde journalist Johannes Visser. Voor De Correspondent schoof hij aan bij een wiskundeles waar leerlingen kennis leerden door zelf bakjes te vouwen. Wiskundedocent Jacoliene van Wijk vertelde: “Door te vouwen schakel je veel meer zintuigen in. De kennis blijft beter hangen dan wanneer je alleen maar een sommetje leest.”
De waarde van papieren media
Recentelijk viel me in NRC een ingezonden brief op. In een interview had de nieuwe hoofdredacteur van de krant verklaard dat de papieren versie op termijn zou gaan verdwijnen. Een lezer (32) verwoordde wat ik ook dacht: “Jarenlang las ik zelf de krant op mijn telefoon, maar sinds kort ben ik om. Ik heb een volledig papieren abonnement dat me in alle rust artikelen écht laat lezen. Het is een zeer welkome afwisseling in een wereld waarin we de hele dag achter schermen zitten. Ik word niet gestoord door notificaties, laat staan dat ik het artikel maar deels lees, terwijl ik eigenlijk iets anders aan het doen ben.” Een andere lezer schreef: “Laten we onze ogen zo nu en dan rust gunnen. En ja, dat is echt het fijnst via papier.”
Papier als een leeg canvas
Bij de Athenaeum Boekhandel vertelt boekverkoper Reny van der Kamp hoe vooral ook jongeren van mooi uitgegeven boeken houden. “Met name boeken die op een bijzondere manier gebonden zijn of waar het patroon van de cover doorloopt in de rug.” Bij het verlaten van de winkel kan ik het boek Moderne Natuur van Derek Jarman niet laten liggen. Om het omslag zit een buikband van speciaal papier met bloemenzaadjes. Je kunt het in de aarde stoppen waarna de zaadjes ontkiemen. “Papier markeert altijd het begin van iets,” mailt illustrator Léa le Pivert, “het is een leeg canvas waarop van alles kan gebeuren, of het nu een kunstwerk, een liefdesbrief of een boodschappenlijstje is.”
