Voel jij je snel persoonlijk aangevallen? Zo herken én doorbreek je dat patroon
Ben je gauw onzeker als je een kritische vraag krijgt? Kun je je snel persoonlijk aangevallen voelen? Journalist Catelijne Elzes onderzoekt waar dat gevoel vandaan komt en wat je eraan kunt doen.
Wanneer iemand iets zegt…
Wat kan ik me af en toe toch snel aangevallen voelen. Als mijn man zegt dat ik de vaatwasser niet goed heb ingeruimd bijvoorbeeld. “Kijk, zo past er meer in,” legt hij uit, terwijl hij de kopjes opnieuw rangschikt. Kijken doe ik nog net, maar luisteren niet meer. Ik ben afgehaakt, boos. Als ik het mezelf toestond, zou ik stampvoetend de keuken verlaten.
Waarom gaat zo’n onschuldige opmerking zo met me aan de haal? Soms snauw ik iets terug als: “Waar héb je het over, ik doe al zo veel in huis!” Of ik zwijg en doe alsof er niets aan de hand is. Beide reacties helpen niet. En eerlijk is eerlijk: het is een terugkerend patroon. Alsof iemand op een rode knop in mijn borst drukt en de raket wordt gelanceerd.
Ik weet dat het mijn relaties met anderen én met mezelf geen goed doet. Maar waar komt dat vandaan?
Wat je meekrijgt van thuis
De gangbare theorie is dat zulke reacties worden getriggerd door iets uit je jeugd. Klinisch psycholoog Hannie van Genderen legt uit: “De manier waarop je opvoeders met je omgingen, heeft grote invloed op je gevoelsleven als volwassene. Als je als kind vaak bent uitgelachen of gepest, kun je je minderwaardig zijn gaan voelen. Gewone opmerkingen vat je dan snel op als afwijzing.”
Je gedragspatronen of ‘modi’
Door ervaringen uit je jeugd ontwikkel je gedragspatronen. De Amerikaanse psycholoog Jeffrey Young noemt die ‘modi’. Een paar voorbeelden:
- Gekwetste-kind-modus: je voelt je snel afgewezen
- Boze/impulsieve-kind-modus: je reageert buiten proportie.
- Veeleisende-ouder-modus: je mag niet falen van jezelf.
Gelukkig zijn er ook positieve modi, zoals de gezonde-volwassene-modus. Zelf herken ik dat ik bij kritiek vaak in de gekwetste-kind-modus schiet, waarschijnlijk omdat ik me als kind vaak over het hoofd gezien voelde.
Wat er gebeurt als iemand kritiek geeft
Psycholoog en mindfulnesstrainer Ger Schurink beschrijft gewoontepatronen als automatische reacties. Elk patroon bestaat uit:
- Aanleiding: iemand stelt een kritische vraag.
- Negatieve gedachten: “Ze vindt me niet deskundig.”
- Lichamelijke reactie: blozen, hartkloppingen, spanning.
- Tegenmaatregelen: snel praten, terugtrekken, of jezelf geruststellen.
Als je die onderdelen leert herkennen, begrijp je je reactie beter en dat schept afstand en ruimte.
Nieuw gedrag oefenen
Wil je een patroon doorbreken? Schurink raadt aan om de automatische tegenmaatregelen te vervangen door nieuw gedrag. Bijvoorbeeld:
- In plaats van veel te praten → even stil zijn en ademen.
- Bij een meningsverschil → luisteren in plaats van in de rede vallen.
- Als je geneigd bent je aan te passen → zeggen wat je wilt.
Begin klein. Oefen in situaties die niet te moeilijk zijn. Het motto: oefenen, oefenen, oefenen.
Let op je aannames
Mindfulnessexpert Marisa Garau zegt dat onder veel automatische reacties een aanname zit, zoals: “Ik ben niet goed genoeg.” Zo’n gedachte roept oude pijn op, waardoor je iets te persoonlijk neemt.
Alleen al door aan mijn man uit te leggen wat er bij mij gebeurt als hij iets zegt, creëeren we begrip
Garau’s tip: neem afstand zodra je voelt dat je overprikkeld raakt. Adem, drink een glas water, observeer wat er gebeurt. Denk: ah, daar is die oude aanname weer, maar hij is niet waar.
Een praktische aanpak: mindmaps
De Britse psycholoog Shahroo Izadi, auteur van The kindness method, ontwikkelde een methode met mindmaps om gewoontegedrag te veranderen. Ze laat je een brief aan jezelf schrijven: waarom wil je veranderen? En kaarten maken over thema’s als “waar ben ik trots op?”, “wat werkte niet?” en “hoe wil ik graag zijn?”
Zo ontdek je patronen én manieren om aardiger voor jezelf te zijn. Ik merkte dat het me hielp om mijn man te betrekken bij mijn ‘rode-knopmomenten’. Alleen al door uit te leggen wat er gebeurt als hij iets zegt, creëerden we begrip.
Accepteer dat je blijft oefenen
Toch lukt het niet altijd. Soms schiet ik alsnog in de boze-kind-modus, zoals toen iemand in het verkeer riep dat ik verkeerd voorsorteerde. Filosoof Frank Meester relativeert: “Je kunt patronen doorbreken, maar dan kom je weer nieuwe tegen. Je bent nooit klaar.”
Dat inzicht geeft rust. Zelfreflectie is een vorm van groei; niet om perfect te worden, maar om vriendelijker te leren reageren, op jezelf én op anderen.
Meer lezen
- Zo ga je van kritiek op je lichaam naar acceptatie en een beter zelfbeeld.
- Positief blijven bij tegenslagen: zo verbreed je je perspectief.
- Zelfacceptatie: zo word je (wat meer) oké met jezelf.
Fotografie Andrew Neel/Unsplash
