Boekentips van Elif Shafak: ‘Lezen brengt me overal ter wereld’

Voor de Brits-Turkse schrijver Elif Shafak is fictie een manier om de wereld en de innerlijke wereld van anderen te ontdekken. Deze vijf boeken hebben haar gevormd en geïnspireerd.

Elif Shafak vindt dat schrijvers twee specifieke eigenschappen moeten hebben: ze moeten goede lezers zijn en goede luisteraars. “Lezen brengt me overal ter wereld,” zegt ze. “Ik hou van ideeënromans waarin je meerstemmigheid en nuance kunt vinden. Dat soort boeken probeer ik zelf ook te schrijven. Maar afgezien daarvan lees ik alles: romans van schrijvers uit verschillende tijden en culturen, politieke filosofie en kookboeken, tijdschriften en graphic novels. Voor mij is er geen hiërarchie tussen de genres. Ik zoek wel naar intellectuele nieuwsgierigheid in wat ik lees. Die wil ik gestimuleerd hebben. Het leuke is dat mijn nieuwsgierigheid me ook aan het lezen houdt: het ene boek brengt me naar het volgende. Hoe meer je leest, hoe meer je wilt lezen.”

Ze vindt het jammer dat het woord fictie als het omgekeerde van waarheid wordt gezien. “Ik denk dat fictie ons als geen enkel ander medium heel dicht bij de waarheid brengt. Het haalt ons zachtjes uit onze cocons en geeft ons toegang tot de innerlijke wereld van anderen. In fictie vind je alles van het leven: geschiedenis, filosofie, technologie, politiek, economie. Maar vooral, en dat is het belangrijkst: emotionele intelligentie. Echt iedereen heeft er baat bij om zich te verbinden met zijn emoties.”

Don Quijote – Miguel de Cervantes

“Ik was nog heel jong toen ik dit verhaal ontdekte. Waarschijnlijk begreep ik het toen nog niet helemaal, en ik las er ook nog eens een jeugdversie van. Ik was een tiener en woonde sinds kort bij mijn moeder in Madrid. Tot die tijd had ik voornamelijk bij mijn grootmoeder in Istanbul gewoond, maar mijn moeder had een baan in Madrid gekregen en dus waren we daarnaartoe verhuisd. Mijn Spaans was nog slecht, ik voelde me eenzaam. Toen ik Don Quijote las, vond ik een thuis: verhalenland, zoals ik dat altijd noem. Het personage Don Quijote raakte me met al zijn gekkigheid en zwakheden. Hij is geen held-held, hij is niet perfect. Ook sprak zijn nieuwsgierigheid naar de wereld me aan. Sindsdien heb ik deze roman meerdere keren gelezen. Het boek opent zich op verschillende manieren aan je, waardoor je het steeds opnieuw kunt bezoeken.”

Orlando – Virginia Woolf

“Dit boek, een fictieve biografie over schrijver Vita Sackville-West, is ook belangrijk voor me geweest. Virginia Woolf schreef het op het hoogtepunt van haar liefdesaffaire met de schrijver. Ik las het voor het eerst toen ik begin twintig was, in Istanbul. Het boek was op zo veel manieren een eyeopener voor mij dat het me voorgoed heeft veranderd. Ik wist niet dat je als schrijver geografische, historische, culturele en gendergrenzen kon overschrijden. Voor mij is dit een roman over reizen en transformaties: van man naar vrouw, van oost naar west, van het ene bestaan naar het andere. Ik associeer Orlando altijd met vrijheid. Niet alleen lees ik graag boeken van Virginia Woolf, ik lees ook graag óver haar: haar ideeën over schrijven, over vrouwen, over oorlog. Regelmatig houd ik lezingen over haar werk. En dat is allemaal begonnen met Orlando.”

Mijn minnaar – Forough Farrokhzad

“Deze gedichtenbundel is van Forough Farrokhzad, een interessante Iraanse dichter en documentairemaker die leefde tussen 1935 en 1967. Jammer dat niet meer mensen in het Westen haar kennen. Niet al haar werk is vertaald. Tijdens haar leven werd ze voor hoer uitgemaakt omdat ze het waagde te schrijven over het vrouwelijk verlangen, over seksualiteit en fantasieën die vrouwen kunnen hebben. Ik wil haar strijd eren door haar poëzie te blijven lezen.”

De banaliteit van het kwaad – Hannah Arendt

“Voor mij is Hannah Arendt belangrijk geweest als vrouwelijk denker over grote onderwerpen: de oorsprong van het totalitarisme, de banaliteit van het kwaad. Ze waarschuwt ons voor het gevaar van apathie. We leven nu in een tijd van angst, maar door Arendt weet ik dat het nog erger zou zijn als we in een tijd van apathie terecht zouden komen. Zodra we afstompen, onverschillig gaan staan ten opzichte van anderen en hun verhalen, overschrijden we een gevaarlijke drempel. De paar echt slechte mensen die er zijn, kunnen een afgestompte massa makkelijk met zich meekrijgen en dan kunnen er erge dingen gebeuren. We moeten dus voorkomen dat we afgestompt raken. Ze is niet alleen een geweldig denker, het levensverhaal van Hannah Arendt is ook boeiend.”

Gedichten – Rumi

“In het werk van Rumi zit zo veel tedere menselijkheid. Zijn eigen geschiedenis is interessant: hij woonde in Konya, dat tegenwoordig in Turkije ligt, maar zijn familie kwam uit Afghanistan en hij schreef in het Perzisch. Zo kan het gebeuren dat zowel Turken, Afghanen als Iraniërs zeggen: Rumi is van ons! Maar ik denk: hij is van ons allemaal. Daarom hou ik ook zo van zijn werk: het is tijdloos en universeel. Hij schrijft met compassie en zonder oordeel over wat het betekent om mens te zijn. Rumi lezen is goed voor je ziel. Ik herken zijn stem ook in andere boeken, zoals die van het boeddhisme, van islamitische, christelijke en joodse mystici, en bij agnosten. Mensen die zich verdiepen in wat ons verbindt in plaats van wat ons scheidt – zij lenen allemaal van Rumi. Dat intrigeert me.

Nu realiseer ik me dat ik het Gilgamesj-­epos ben vergeten te noemen. Het is het oudst bekende fictiewerk in de geschiedenis van de mensheid, terwijl het nog steeds zo relevant is voor onze tijd. Het is een epos over vriendschap, liefde, ons verlangen naar de eeuwige jeugd. Over falen ook. In de wereld van Trump zijn we zo geobsedeerd door winnen en vechten, dat we vergeten dat we niet leren van winnen, maar van verliezen. Dit boek herinnert ons aan het belang van compassie en de mogelijkheid van verandering. Ach, ik zou nog zo veel andere mooie titels kunnen noemen.”

Inkijkje in de leeswereld van Elif Shafak

• Nu op het nachtkastje “Saltblood van Francesca de Tores, een historische roman over een zeventiende-eeuwse vrouwelijke piraat.”
• Favoriete leesplek “Ik kan overal lezen. Ik doe het zelfs lopend als ik weet waar ik ben.”
• Gehuild om “Zo veel boeken. Bijvoorbeeld How to say Babylon van Safiya Sinclair, een prachtige memoire over hoe het is om op te groeien op Jamaica.”
• Papier of e-reader “Niks vervangt de vreugde van papier: ik hou zo van het gevoel en de geur ervan.”
• Gelachen om “Misschien niet de eerste aan wie je denkt, maar Gustave Flaubert had een goed gevoel voor humor. Net als Shalom Auslander en natuurlijk David Sedaris. Wel vreemd dat ik alleen op mannelijke schrijvers kom. Ja, Nora Ephron, zij is ook grappig.”
• Ondergewaardeerd “Ik zou willen dat meer mensen Daphne du Maurier lazen, en dan niet alleen Rebecca. Du Maurier is zo’n interessante schrijver.”
• Ongelezen klassieker “Ik was ooit begonnen aan Roberto Bolaño’s 2666, maar ben toen gestrand. Na een paar jaar heb ik het weer opgepakt en toen vond ik het geweldig. Er is dus altijd hoop.”

Meer lezen

• Boekentips van André Aciman: ‘Zelfs ‘Call me by your name’ is hierop geïnspireerd’
• Boekentips van acteur Margôt Ros: ‘Ik heb deze thriller wel een keer of zes herlezen’
• Dit is waarom de boekenclub een comeback maakt

Fotografie Ferhat Elik