Lange dag gehad? Hup, het water in! Dit kunnen we leren van de Zwitserse natuur

Het Zwitserse Bern voelt als een tweede thuis voor journalist Amber Kortzorg. De natuur is overal – met als hoofdrolspeler rivier de Aare, waar iedereen in zwemt.

Diep inademen. Dat is het eerste wat ik doe als ik aankom in Bern. Er is iets bijzonders aan de Zwitserse natuurlucht. Die voelt fris, puur, bijna alsof je je longen voor het eerst écht met zuurstof vult. Schone lucht, daar begint Bern voor mij mee. Dat, en de rivier.

Duik met een waterdichte tas

De Aare, die met een flinke vaart door het oude stadscentrum stroomt, is prachtig – diepblauw en kristalhelder. De stroming schrikt de inwoners totaal niet af. Op zomerse dagen zie je overal jongeren die vanaf de eeuwenoude bruggen het water in springen, het plezier straalt van hun gezichten. Maar het zijn niet alleen de jongeren. Na een lange werkdag slenteren ook zakenmensen op slippers naar de rivier, net als ouderen en jonge gezinnen. Iedereen stopt kleding en schoenen in een waterdichte tas en duikt er zonder aarzeling de rivier mee in.

Ook ik laat me op mijn rug meevoeren, langs bruggen en onder bomen door, terwijl toeristen vanaf de kant naar ons zwaaien en foto’s maken. Na zo’n twintig minuten klimmen we ontspannen in een ander deel van de stad weer op de kant, alsof het de normaalste zaak van de wereld is. In veel steden is de rivier iets waar je langs wandelt of waar je overheen rijdt op weg naar je werk. In Bern is zwemmen in de Aare een vast onderdeel van het leven. En het is meer dan een culturele gewoonte of een manier om af te koelen: voor mij symboliseert het hoe de stad de natuur weer aan zijn inwoners teruggeeft.

In één klap verliefd

Bern ligt in het hart van Zwitserland, op de grens tussen de alpenweiden en het stadsleven. Op het Münsterplattform, mijn favoriete plek, kijk ik over de besneeuwde bergtoppen van de Alpen uit. Hier lees ik, net als andere bewoners, graag een boek onder de knotwilgen of speel ik een potje jeu de boules met onbekenden. Ik ben van deze stad gaan houden als een tweede thuis. Niet in de laatste plaats omdat mijn partner hier woont. Maar ook zonder hem zou ik in één klap verliefd zijn geworden op Bern, zijn inwoners en de Zwitserse natuur.

De stad bestaat sinds de twaalfde eeuw en heeft nog steeds veel van die middeleeuwse charme. Het is alsof je in een tijdmachine stapt wanneer je door de geplaveide straten loopt, met prachtige fonteinen die al honderden jaren in gebruik zijn. Bern is ook modern: een Europese hoofdstad met drukke winkelstraten, levendige marktpleinen, een groot treinstation en veel cafés en restaurants. En de stad is het kloppend hart van de Zwitserse democratie. De sfeer rondom dit politieke centrum is sereen, wat iets paradoxaals heeft: een politieke kern gehuld in kalmte.

Overal oases van groen

Die kalmte begint bij de Zwitserse natuur. Er is een diepgeworteld besef in Bern dat groen niet buiten de stadsmuren begint. Je hoeft er niet ver te reizen om de natuur te ervaren, die komt naar je toe. Het zijn de parken die als groene oases door de stad verspreid liggen. De met bomen omzoomde straten en de balkons vol met bloempotten en kruidenbakken. Een tijd terug vond ik een flyer bij mijn vriend in de bus met daarin de oproep om bij het gemeentehuis gratis planten op te halen. Een groep buurtbewoners wilde zo de daktuinen en terrassen groener maken om de stad te helpen afkoelen.

Alles voor een leefbare stad

Het zijn kleine acties die er samen voor zorgen dat de stad leefbaarder wordt. Ander voorbeeld: het volledig elektrische openbaar vervoer. Bussen en trams glijden geluidloos door de straten en het stadscentrum is autovrij. Waar normaal auto’s geparkeerd staan, spelen kinderen hier op straat of stallen marktkooplui hun waren uit.

Je springt in het water, laat je door de stroom meevoeren en voelt de spanning van de dag van je afglijden

Ieder half uur vertrekt er een trein naar grote steden als Bazel en Zürich, en zelfs de kleinste bergdorpjes zijn bereikbaar met de bus. Managers, ministers, studenten, dagjesmensen: ze maken er allemaal gebruik van. Alles rijdt op tijd en de bussen, treinen en gondels zijn comfortabel ingericht. De miljarden die dit elk jaar kost, dragen de Zwitsers met z’n allen – uit liefde voor het gemeenschappelijke welzijn en hun landschap.

Zwitserse verbondenheid

Die saamhorigheid zie je ook terug in de democratie. In Bern, en in heel Zwitserland, hebben inwoners direct invloed op hoe hun stad wordt ingericht. Meerdere keren per jaar stemt mijn vriend over nieuwe voorstellen, van verkeersplannen tot milieumaatregelen. Hij leest zich in via een overheidsapp met handige uitlegfilmpjes, en bespreekt de voorstellen met zijn vrienden of familie.

De verbondenheid zit ’m ook in het delen van de faciliteiten. In gezamenlijke binnentuinen verbouwen de bewoners fruit en groenten, en in de kelder van appartementencomplexen is vaak één centrale wasruimte die alle bewoners delen. Zo hoef je geen eigen wasmachine aan te schaffen en je maakt nog eens een praatje met elkaar.

Binnen de lijntjes

Maar Zwitsers blijven Zwitsers: gemeenschapsgezind, maar graag wel binnen de kaders die zijn afgesproken. Zo mag je glas alleen weggooien tijdens kantooruren – en zéker niet op zondag, om overlast voor de buurt te voorkomen. Een boete is onvermijdelijk als je je auto verkeerd om in het parkeervak hebt gezet, en de buurvrouw van mijn vriend dreigde me bijna bij de politie aan te geven toen ik per ongeluk mijn petflessen in de verkeerde kleur kliko gooide.

De burgers hier hebben een ongekend verantwoordelijkheidsgevoel en schromen niet om elkaar daarop aan te spreken. Dat levert soms komische situaties op, maar het draagt ook bij aan een sterke gemeenschap waarin iedereen betrokken is bij het welzijn van de buurt.

Bijna zwemtijd

Terug naar de rivier, die de bewoners zich toe-eigenen. Het is een simpele daad: je springt in het water, laat je door de stroom meevoeren en voelt de spanning van de dag van je afglijden. Maar het is ook een krachtig symbool dat zegt: deze stad is voor jou. Het water, de parken, de bomen – het is er om van te genieten.

Inmiddels heeft de rivier onder de bewoners een mythische status. Kunstenaars vertolkten haar ‘stem’ door in het water microfoontjes op te hangen en op basis van haar klanken een muzikaal stuk te componeren. De rivier heeft zelfs haar eigen website waarop je dagelijks de temperatuur, waterstand en stroomsnelheid kunt controleren. In plaats van het weer gaat het gesprek hier vaak over de watertemperatuur. “Heb je het al gehoord? De Aare is al vijftien graden. Het is bijna zwemtijd.” Als ik deze gesprekken hoor na een lange treinrit van Amsterdam naar Bern, weet ik dat ik thuis ben.