Het bijzondere leven van de Amerikaanse schrijver Joan Didion

Joan Didion

Ogenschijnlijk fragiel, ongenaakbaar en mysterieus, maar vanbinnen taai en kranig. De Amerikaanse schrijver Joan Didion kijkt om zich heen en schrijft op wat ze ziet. En dat is veel, want weinig is haar bespaard gebleven.

Op de avond van 30 december 2003 komen Joan Didion en haar man John Gregory Dunne thuis in hun appartement aan East 71st Street in New York. Ze zijn in het ziekenhuis op bezoek geweest bij hun enig kind, dochter Quintana, die met een septische shock op de intensive care ligt. Joan bereidt het avondeten, schenkt John een whisky in, en nog een. Ze gaan aan tafel. Terwijl ze de sla husselt, zakt hij plotseling in elkaar. Het zal nog lang duren voordat het definitief tot haar doordringt, maar aan het leven dat ze kent, is een einde gekomen. Ze is 69 jaar oud.

Voorkeur voor het extreme

Dat leven begon op 5 december 1934 in Sacramento, Californië. Joan Didions ouders, Frank en Eduene, zijn er trots op dat ze uit een familie van pioniers komen; ze zijn al vijfde generatie Californians. Frank werkt in de verzekeringen en zit in het vastgoed. Tijdens de Tweede Wereldoorlog meldt hij zich aan bij de luchtmacht en blijft daarna werkzaam bij het leger. Het gezin – Joan heeft ook een broer – verhuist zo vaak dat Joan later zal vertellen dat ze zich daardoor een eeuwige buitenstaander voelt. Frank drinkt te veel en lijdt aan depressies; Eduene is op het lethargische af passief.

Als de vijfjarige Joan naar haar moeders smaak te veel aan haar hoofd kletst, krijgt ze een dik schrift met de opdracht: schrijf daar je gedachten maar in. “De eerste notitie gaat over een vrouw die denkt dat ze doodvriest tijdens een ijskoude nacht, om bij het aanbreken van de dag te ontdekken dat ze in de Sahara is, waar ze nog voor de lunch van de hitte sterft,” herinnert Joan zich zo’n tachtig jaar later. “Ik heb geen idee waar een vijfjarige geest zo’n ironisch en exotisch verhaal vandaan kon halen. Maar het toont wel een voorkeur voor het extreme dat me mijn hele leven al achtervolgt.”

Samen redigeren

Eduene ziet potentie in haar verlegen dochter, die altijd aan het lezen is, verhalen van Hemingway overschrijft om te snappen hoe zijn zinnen werken en droomt van een spannender leven. Ze is degene die Joan, die inmiddels op Berkeley Engels studeert, wijst op een schrijfwedstrijd van Vogue waarmee je een baan in New York of Parijs kunt winnen. “Die Prix de Paris kun je winnen,” zegt ze vol overtuiging. En warempel, dat is zo.

Eind jaren vijftig vertrekt Joan naar New York, waar ze als assistent-researcher en later als redacteur voor Vogue gaat werken. Daar leert ze schrijven, zegt ze. Ze is ambitieus: in de avonduren schrijft ze haar eerste roman, Run river (1963). “Ik geloof dat maar tien mensen hem hebben gelezen.” Een van hen is John Gregory Dunne, ook schrijver en journalist, die haar helpt met het redigeren van het boek. Het is een taak die hij na hun huwelijk in 1964 hun verdere leven op zich zal nemen, net zoals Joan altijd zijn werk zal nalopen. “Ik had niet samen kunnen zijn met iemand die geen schrijver was, want die zou geen geduld met me hebben gehad.”

Donkere wereld

Omdat Joan zich niet thuis voelt in New York, besluit het paar in 1965 in een opwelling hun banen op te zeggen en voor een half jaar in Californië te gaan wonen. Ze vinden een huis aan de kust bij Los Angeles, schrijven allebei voor kranten en tijdschriften en hebben zelfs een gezamenlijke column in een krant. Omdat ze geen kinderen kunnen krijgen, adopteren ze in 1966 een pasgeboren baby, die ze Quintana Roo noemen. Joan is bang dat ze het moederschap niet aan zal kunnen. Wat als ze faalt? Als ze niet van dit kind kan houden? Maar terwijl ze naar huis rijden, voelt ze al een band met haar dochter ontstaan.

Somber en dreigend

Californië bevalt, ze verhuizen naar een groot huis in een ‘zinloze-moordenbuurt’ in Hollywood. Joan schrijft een profiel van Jim Morrison, de leadzanger van The Doors, geeft huisfeestjes waar Janis Joplin aansluit en kijkt goed om zich heen. Want dat is haar taak: om zich heen kijken en opschrijven wat ze ziet. De sfeer is somber en dreigend, merkt ze op. In 1968 gaat ze naar San Francisco om een reportage te schrijven over de daar heersende Summer of Love. In plaats van love, peace & happiness treft ze veel richtingloze, ongelukkige jongeren en drugsgerelateerde narigheid aan. Misschien komt het allemaal zo hard bij haar binnen omdat ze thuis een tweejarige heeft rondlopen, denkt ze. Toch blijft ze ook onder die omstandigheden een pro.

Pessismisme over de tijdsgeest

Als haar (aangetrouwde) neef Griffin Dunne in zijn documentaire Joan Didion – The center will not hold haar vraagt wat ze voelt als ze tijdens die reportage stuit op een op lsd trippende kleuter, antwoordt ze tevreden: “Dat was goud. Je leeft voor dit soort momenten als je een artikel schrijft, goed of slecht.” Ze noemt haar reportage Slouching towards Bethlehem, en dat wordt ook de titel van de essaybundel waarmee ze in 1969 doorbreekt. Haar pessimisme over de tijdgeest blijkt te kloppen. Ze zit in het zwembad van haar schoonzus als op 9 augustus 1969 het bericht binnenkomt van de gruwelmoorden in het huis van actrice Sharon Tate. Het schokkendste: ‘Ik herinner me dat niemand verbaasd was,’ schrijft ze in het titelessay van haar volgende bundel, al even succesvol als de eerste: The white album (1979). De eerste zin daarvan wordt een klassieker: ‘We vertellen onszelf verhalen om te kunnen leven.’

New Journalism

Niet alleen de wereld om haar heen is donker, ook thuis is het in deze jaren niet zo gezellig. Haar man John, die minder succesvol is dan zijn vrouw, heeft last van driftbuien en drinkt veel. Joan is haar eigen ‘verhaal’ kwijt, ze heeft last van duizeligheid en misselijkheid – en ze blijkt multiple sclerose te hebben, meldt ze in een bijzin. Het paar overweegt om te scheiden, maar doet dat toch maar niet. Ze zijn bijna altijd samen, ze maken elkaars zinnen af – nou ja: hij maakt de hare af, zij is niet zo’n prater. “Hij stond tussen mij en de wereld,” zegt ze later. Hun band is zo sterk dat dochter Quintana zich weleens buitengesloten voelt.

Filmscenario’s

Ze vinden een nieuw gezamenlijk doel – en een goed inkomen – door filmscenario’s te gaan schrijven en bewerken. Het huis buiten Malibu waar ze nu aan zee wonen, wordt een geliefde pleisterplaats voor de Hollywood-incrowd. Harrison Ford, nog niet doorgebroken als acteur, is hun klusjesman. Joan publiceert romans, zoals A book of common prayer (1977) en Democracy (1984), maar blijft toch vooral geliefd als essayist. Ze vergroot haar actieradius door ook over politiek en oorlog (in El Salvador) te schrijven. In een stuk uit 1991 is ze de eerste in de reguliere pers die openlijk twijfelt aan de schuld van de Central Park Five, vijf mannen die zijn veroordeeld voor een verkrachting in Central Park in New York. Ook deze keer klopt haar analyse: in 2002 worden de mannen inderdaad vrijgesproken.

‘Koningin van de auteursfoto’

Wat is haar geheim? Haar scherpe blik, dat staat voorop. Zelf denkt ze dat mensen haar onderschatten door haar kleine gestalte, maar ze is taaier dan ze eruitziet. En dan haar stijl: afstandelijk, argwanend, zelfverzekerd. Haar gewiekstheid omtrent haar imago levert haar de titel ‘koningin van de auteursfoto’ op. Ook mensen die nog nooit iets van haar hebben gelezen, weten wie Joan Didion is: de stijlvolle, overgevoelige schrijver die zelfs binnenshuis vaak een zonnebril draagt en die bijna verveeld kijkend in een Corvette Stingray rijdt. Ze is de enige vrouwelijke representant van het destijds zo populaire genre New Journalism – journalistiek die gebruikmaakt van literaire middelen. Maar hoe persoonlijk haar stijl ook lijkt, in feite geeft ze weinig informatie over zichzelf prijs. Ze is mysterieus, iemand die de nieuwsgierigheid prikkelt.

Ernstig ziek

Na 23 jaar in Californië verhuizen John en Joan terug naar New York. Quintana is inmiddels opgegroeid tot een getroebleerde volwassene, tot grote zorg van haar ouders. De diagnoses vliegen over tafel; ze is in ieder geval een alcoholist. In juli 2003 trouwt ze met een veel oudere barkeeper en is iedereen blij. Totdat Quintana met kerst een griepje krijgt dat uitmondt in een longontsteking en daarna in een septische shock. Ze is ernstig ziek en belandt in coma op de intensive care. En dan sterft John dus aan een hartaanval.

Enorm schuldgevoel

Tien maanden later gaat de ‘connoisseur of catastrophe’ (aldus The New York Times) pas weer achter haar typemachine zitten, de enige plek waar ze naar eigen zeggen zichzelf kan zijn. Het schrijven is deze keer anders: ze hoeft niet uit te zoeken wat ze voelt of vindt, dat is wel duidelijk. Het doel is nu zichzelf weer geestelijk gezond schrijven. Ze merkt dat ze Johns schoenen niet eens kan weg doen: wat als hij terugkomt, dan heeft hij die toch nodig? “Het moeilijkste was om het boek af te maken,” vertelt ze. “Zolang ik er nog mee bezig was, voelde ik me nog in contact staan met hem.” Daarna niet meer.

The year of magical thinking (2005), het boek over rouw dat ze bijna zonder na te denken in 88 dagen optikt, wordt een enorme bestseller en alom bejubeld en bekroond. Wrang genoeg heeft op het moment dat het boek in de winkels ligt haar leven alweer een nieuwe dramatische wending genomen: Quintana is na een lange revalidatie na haar coma herrezen, maar bezwijkt op 26 augustus 2005 alsnog aan acute pancreatitis, pas 39 jaar oud.

Schuldgevoel en falen

Van Joan Didion is dan niet meer veel over – letterlijk. Ze weegt nog maar 34 kilo. Er ontstaat een plan om een theaterversie te maken van The year of magical thinking, in de vorm van een monoloog door Vanessa Redgrave. Het leren van een nieuw vak, schrijven voor het theater, geeft Joan houvast; de makers zorgen ervoor dat ze genoeg te eten krijgt en weer een beetje aankomt. Moeilijk is wel dat ze voor de theaterversie óók over het verlies van Quintana moet schrijven. Ze doet het, en probeert het daarna weer in het boek Blue nights (2011), maar voor het verlies van haar dochter kan ze moeilijk de juiste woorden vinden. Haar doel is schrijven over kinderen en opvoeding, het boek gaat uiteindelijk over ouder worden en wat ze als moeder heeft gemist. Haar angst van weleer is bewaarheid geworden. “Ze was geadopteerd, ik had haar gekregen om voor haar te zorgen en ik had gefaald, dus er was een enorm schuldgevoel.”

Ondanks alles – het verlies, het verdriet, de ouderdom – blijft ze onverminderd cool. In 2015 is ze het gezicht van het dan überhippe merk Celine, met een kloeke zonnebril op uiteraard. In 2017 gaat Joan Didion – The center will not hold, de documentaire van Griffin Dunne op Netflix in première. We zien haar als een vogeltje in haar appartement scharrelen, herinneringen ophalen, achter de typemachine zitten. Het is duidelijk: ze is sterker dan ze eruitziet.

Meer lezen & kijken

Tekst Liddie Austin

Promotional image

Van mental health tot goed nieuws

Flow nieuwsbrief

Wil je nog meer verhalen van Flow? Twee keer per week versturen we een mail met nieuwe artikelen.

SCHRIJF JE IN