Acht uur per dag bracht Rachida Abdellaoui door op haar telefoon. Dat moest anders, en niet een klein beetje. De smartphone verdween en dat bracht haar veel.
Voorjaar 2020: een scroll-avond eindigt altijd met een gevoel van neerslachtigheid
Mijn telefoon wordt mijn houvast als ik een tweeling krijg. Achteraf denk ik dat het begon met een grote onzekerheid: kan ik dit wel? Op YouTube, Instagram en fora over ouderschap zoek ik naar grip en lotgenoten. Wanneer ik lees hoe anderen het doen, voel ik me minder alleen en verdwaald. Mijn verloftijd is zo anders dan mijn werk als communicatiestrateeg – een leven met veel werkprojecten, vrienden en reuring.
Het vacuüm dat vooral uit mij en de baby’s bestaat, voelt soms leeg en eenzaam, en dan weer overweldigend. Kolven, voeden, wiegen, altijd maar aan en paraat staan. Mijn brein zoekt naar een escape. Tussen de wasjes en het sussen door lijkt mijn telefoon wel aan mijn rechterhand geplakt, als een trouwe vriend die niet van mijn zijde wijkt.
Als mijn man ’s avonds aankondigt dat hij naar bed gaat, zeg ik standaard dat ik ook zo kom – om daarna nog uren te netflixen en in een loop langs Instagram, WhatsApp en Nu.nl te scrollen.
Het woord ‘verdoven’ komt nog niet in me op. Ik zie het anders: ik heb een zware dag gehad. Dit ontspant me. Ik heb het verdiend. Maar stiekem ben ik ook elke avond weer teleurgesteld in mezelf; waarom kan ik niet zoals alle normale mensen op tijd naar bed? Een scroll-avond eindigt altijd met een gevoel van neerslachtigheid.
Voorjaar 2021: ik check mijn schermtijd en schrik me rot
De tweeling is één geworden. Reden voor feest, en opluchting, want mijn man en ik zijn de eerste twaalf maanden redelijk ongeschonden uit de strijd gekomen. Hoewel, misschien wordt het tijd om langzaam aan mezelf toe te geven dat ik al tijden in de zombiemodus sta, volledig losgezongen van mijn lijf en gevoel.
Ik zou willen dat ik kon zeggen dat alles wat ik online bekijk heel nuttige ‘research’ is, dat het een waardevolle community is waar ik deel van uitmaak, maar heel eerlijk: ik check ook vaak genoeg nutteloze celebrity-updates en bekijk modenieuws als ik Instagram heb uitgespeeld. Het is een afleiding geworden van wat ik echt voel: ik ben compleet overrompeld door het moederschap.
Met een geroutineerde beweging raak ik ook tijdens de eerste verjaardag van mijn kinderen continu mijn oplichtende scherm aan, terwijl mijn innerlijke licht juist gedoofd lijkt. Ik voel me overprikkeld en leeg tegelijk. Als ik die avond besef dat ik nauwelijks van deze feestdag heb genoten, zoek ik voor het eerst op wat eigenlijk mijn gemiddelde schermtijd is. Ik schrik me rot. Acht uur per dag. Opgebouwd uit allemaal losse minuutjes, kwartiertjes hooguit, maar bij elkaar opgeteld een hele extra werkdag per 24 uur. Ik weet meteen: er moet iets veranderen. Maar ik denk ook: zit niet iedereen de hele tijd op z’n telefoon?
Najaar 2021: al snel valt het v-woord, ‘verslaving’
Onze boekenkast staat vol zelfhulp- en managementboeken, want mijn man is coach. Mijn oog valt op Digitaal minimalisme van Cal Newport, dat over ons excessieve mediagebruik gaat. Als een magneet word ik erheen gezogen. We gaan voor het eerst een weekendje weg als gezin en dit boek gaat mee naar de Veluwe.
Ik ben meteen geïntrigeerd. Ik lees hoe een leger aan machtige techbedrijven er alles aan doet om mijn aandacht vast te houden, hoe de meeste mensen door alle systemen, algoritmes en techniek makkelijk die zes à acht uur per dag aantikken. Al snel valt het v-woord. Verslaving. Ai, ik voel me aangesproken. Ik, die nog nooit in aanraking is gekomen met drugs en sigaretten, die zelfs nog nooit een druppel alcohol heeft gedronken, moet nu wel toegeven dat ik ten prooi ben gevallen aan een ander afhankelijkmakend middel.
Ik lees dat je tijdens het scrollen het geluksstofje dopamine aanmaakt, waardoor je niet meer kunt stoppen. Elke notificatie, elke nieuwe post is een beloning voor mijn zucht naar input. Van genieten is geen sprake meer. Ik ben verslaafd. Mijn gesprokkelde minuutjes schermtijd zijn mijn shots geworden.
Lege batterij
Ik besef dat ik snak naar ontspanning, maar dat mijn gescrol niet te vergelijken is met een yogales, een uurtje in bad of het gefocust lezen van een boek. In bad ontspannen mijn spieren, komt mijn hoofd tot rust en leer ik waarnemen wat er op gevoelsniveau speelt. Onderaan de streep maakt mijn telefoon me juist rustelozer, en geeft ie me het gevoel dat ik mijn tijd aan het verdoen ben. Mijn batterij is leeg.
In de weken erna probeer ik van mijn smartphone los te komen. Ik ontvolg iedereen van wie ik niet op z’n minst een beetje blijer of slimmer word en zet alle app-notificaties uit. Ik koop een horloge zodat ik niet telkens op mijn telefoon hoef te kijken, en onze slaapkamer wordt een smartphonevrije zone – voor mijn man geen probleem, die is lang niet zo verslaafd als ik.
Het helpt allemaal een beetje, maar niet genoeg. Daarom verwijder ik Instagram van mijn telefoon. En dat houd ik drie hele dagen vol. In een zwak moment installeer ik de app weer, en ik voel me een junkie. Ik snap dat de kinderen van Mark Zuckerberg, CEO van Facebook, geen smartphone krijgen van hun vader. Continu ervaar ik een sluimerend gevoel van een diepe slaap, veroorzaakt door dat apparaatje waarmee ik opsta en naar bed ga. Ik heb zin om te ontwaken, en ik weet wat me te doen staat. Ben ik klaar voor een radicale stap?
1 januari 2022: tijd voor het beste voornemen van mijn leven
Ik wil niet meer afhankelijk zijn, ik wil voelen wie ik ben zonder dat ding. Tijd voor het beste voornemen van mijn leven. Een jaar zonder smartphone. De pleister moet eraf. Hoe sneller, hoe beter. Maar ik moet nog het een en ander regelen voor ik echt met dit experiment kan beginnen. Om cold turkey te kunnen stoppen moet ik me paradoxaal genoeg stapje voor stapje voorbereiden.
Een internetloze Nokia kopen (dertig euro), zorgen dat ik weer op mijn computer mijn bankzaken kan regelen, mijn familie, vrienden en de kinderopvang laten weten dat ik binnenkort alleen per mail, bellen en sms te bereiken ben. En o ja, een printer kopen om dingen als pakketlabels, filmkaartjes en boardingpasses te kunnen printen.
Ik geef mezelf tot het einde van de maand om de omslag echt te maken. 31 januari, dan moet het zijn gebeurd. Ik verwijder 34 apps, geef mijn gloednieuwe iPhone aan mijn moeder en zet mijn simkaart over. Kom maar op.
Voorjaar 2022: ik voel een oorverdovende rust
Sinds ik weet dat de smartphone en alle social media expres verslavend zijn gemaakt, voel ik me behalve misleid ook strijdvaardig worden. Kom nou, waarom zou ik me laten manipuleren door zo’n apparaat? De rebel in mij is opgestaan. Opeens realiseer ik me dat ik niet met de meute hoef mee te lopen, dat ik zelf kan bepalen wie hier de baas is. En als mensen in mijn omgeving me ongelovig aankijken en zeggen dat het vast alleen maar onhandig en onnodig ingewikkeld zal worden (‘hoe ga je dan een Tikkie betalen?’), motiveert me dat juist om het experiment volledig aan te gaan.
Niet dat het meteen van een leien dakje gaat. De eerste weken grijp ik regelmatig naar mijn telefoon als ik wil checken hoe laat het is, me verveel of iets wil opzoeken. Het is jammer dat ik onderweg geen Google Maps kan gebruiken, zeker bij een onvoorziene omleiding. Maar ach: ik kan de weg vragen of mijn man bellen om me de goede kant op te loodsen.
Na een paar maanden heb ik een kaart van mijn stad in mijn hoofd gemaakt – er is een hersenfunctie geactiveerd die ik altijd uitbesteedde aan gps. Wat ik ook al vrij snel voel: een oorverdovende rust. Tijdens de avonden waarop ik normaal gesproken zou scrollen, lees ik nu het ene na het andere boek. Ik ga weer naar yoga, sport, ben met mijn volle aandacht bij de kinderen. Ik voel me de moeder worden die ze verdienen.
Najaar 2022: als ik een boek las, zat ik óók op mijn telefoon
Eigenlijk mis ik vooral WhatsApp, maar gelukkig houden mijn vriendinnen me per mail betrokken. En nadat mijn man er wel klaar mee was dat ik om de vijf minuten zijn telefoon leende om foto’s te maken, heb ik nu thuis een kleine camera voor de momenten die ik wil vastleggen. Verder is alles vooral eenvoudiger en kalmer geworden.
Ik had verwacht dat ik stress zou hebben van leven zonder telefoon, maar de stress zat alleen maar in het leven daarvoor: van chiropractorafspraak naar fysioafspraak vanwege mijn slechte voorovergebogen houding, alle overbodige appgroepen die mijn aandacht vroegen en halfslachtige gesprekken met oude bekenden en vage kennissen.
Eindelijk is de onrust en het rommelige weggevallen. Als ik voorheen een film keek, zat ik altijd óók op mijn telefoon. Als ik een boek las, zat ik óók op mijn telefoon (en was ik na een paar bladzijden verveeld of afgeleid en verklaarde het als opgegeven). En als ik aan het werk was, greep ik uit automatisme elk kwartier naar dat ding in de hoop op een nieuwe prikkel. Nu heb ik mijn concentratie eindelijk weer terug. Het lukt me om dingen af te maken. Wonderlijk wat voor voldoening dat geeft.
Voorjaar 2023: geen haar op mijn hoofd die erover denkt mijn Nokia weer om te ruilen
Ik ben ruim een jaar smartphonevrij! En de pijnlijke waarheid is: ik vier mijn eerste smartphoneloze verjaardag nu zoals ik de eerste verjaardag van mijn kinderen had wíllen vieren: aanwezig en blij. Ik heb eindelijk een bewuste en fijne relatie met mijn telefoon en daardoor ook met mezelf en mijn gezin. Ik schakel mijn smartphone niet meer in om mijn gevoelens uit te zetten, maar gebruik de telefoon in plaats van dat het apparaat mij gebruikt.
Mensen vragen vaak of ik wanhopige of moeilijke momenten gekend heb de afgelopen tijd. Die vraag bevestigt dat de illusie ‘je kunt niet leven zonder smartphone’ echt breed wordt geloofd en gedragen. Geen seconde ben ik gestrest geweest zonder telefoon. Er waren wel praktische belemmeringen, maar daar verzon ik dan met liefde een oplossing voor.
Als er al wanhoop was, had die te maken met de telefoonverslaving die ik nu overal bij anderen zag, vooral bij de jongere generatie. Het schijnt dat veel oudere mensen op hun sterfbed zeggen dat ze minder hard hadden willen werken en meer tijd met hun loved ones hadden willen besteden. Het klinkt misschien dramatisch, maar ik voorspel dat mensen later massaal zullen zeggen: ‘Ik heb spijt dat ik zo veel tijd van mijn leven op mijn telefoon heb gezeten.’
Er is dan ook geen haar op mijn hoofd die erover denkt mijn Nokia weer om te ruilen. Het is zo duidelijk wat het me heeft gebracht. Ik ben veel meer uitgerust, gefocust en aanwezig, productiever, geïnspireerder. Ook voel ik me veel meer verbonden met mijn gezin, familie en vrienden – en boven alles: met mezelf. Die verbindingen zijn mijn onmisbare spiegels die me helpen als ik wil ontsnappen aan rauwe emoties die gevoeld moeten worden. De ruis is verdwenen, mijn hoofd is helder. Ik ben er weer.
Meer lezen
- Minder op je mobiel: dit brengt het je als je je telefoon in een hoek gooit.
- Hoe kunnen we onze schermtijd verminderen? 5 tips.
Tekst Rachida Abdellaoui, Jantine Jongebloed
Gepubliceerd op 3 oktober 2023, laatst bewerkt op 4 mei 2024
