Dat Lee Miller na haar succes als model het geweld van de Tweede Wereldoorlog fotografeerde, wist zelfs haar man niet. Die gruwelijke beelden gingen nooit meer van haar netvlies. Haar leven is onlangs verfilmd, alvast even inkomen? Lees hier haar levensloop.
Tekst Liddie Austin Fotografie Getty Images
Gepubliceerd op 16 oktober 2024
Velen denken dat Lee Miller de Amerikaanse vrouw van de Britse kunstkenner en schilder Roland Penrose is. Over haar leven als model en fotograaf aan de frontlinie zegt ze geen woord. Terwijl er zo veel te vertellen is.
Een veelbewogen jeugd
Elizabeth Miller wordt op 23 april 1907 geboren in een voorstad van New York, Poughkeepsie, als het middelste kind en de enige dochter van Theodore Miller en Florence MacDonald. Lee, zoals ze altijd wordt genoemd, is de oogappel van haar vader. Ze is een wildebras die graag met haar broers op avontuur gaat. Aan die onbezorgde tijd komt op haar zevende al een einde.
Tijdens een logeerpartij in New York bij vrienden van haar ouders wordt ze door de zoon des huizes verkracht. Ze houdt er gonorroe aan over. De behandeling daarvoor, die Florence als oud-verpleegster op zich neemt, is pijnlijk en vernederend. Lee’s broers horen dagelijks haar kreten uit de badkamer. De psychiater die de Millers inschakelen om een trauma te voorkomen, hamert erop dat Lee seks en liefde gaat loskoppelen. Verder moet ze deze schandelijke gebeurtenis maar geheimhouden.
Op school maakt ze er een rommeltje van. Als ze van alle middelbare scholen in Poughkeepsie en omstreken is verwijderd, sturen haar wanhopige ouders haar in 1925 met een oud-docent mee naar Parijs. Die ervaring verandert haar leven, Lee besluit kunstenaar te worden. Ze schrijft zich voor een theateropleiding in tot licht- en decorontwerper, maar van school komt op z’n Lee’s weinig. In 1926 haalt haar vader haar terug naar huis.
Liever achter de camera
In 1927 wordt ze op straat in New York aangesproken door niemand minder dan Condé Nast, de machtige uitgever van onder meer Vogue. Binnen de kortste keren staat ze op de cover van dat blad en wordt ze een veelgevraagd model. Lee weet hoe ze moet poseren, maar het werk verveelt haar al snel. “Ik neem liever een foto dan dat ik er een ben.” Ze gaat terug naar Parijs, 22 jaar inmiddels.
Als ze fotograaf wil worden, moet ze dat van de beste leren, is het advies dat Lee Miller krijgt. Dus stapt ze in een café onbeschaamd af op de beroemde surrealistische fotograaf en beeldend kunstenaar Man Ray. “Ik zei brutaal tegen hem dat ik zijn nieuwe leerling was. Hij zei dat hij geen leerlingen aannam en trouwens net op vakantie ging. Ik zei: ‘Dat weet ik, ik ga met je mee’ – en dat deed ik. We zijn drie jaar samen geweest.” Van de zeventien jaar oudere Man Ray leert ze het vak. Vrije liefde staat bij de surrealisten hoog in het vaandel, maar dat geldt vooral voor de mannelijke leden van het gezelschap. Dat Lee haar vrijheden ook pakt is minder vanzelfsprekend, althans voor Man Ray. Ze heeft hem niet meer nodig.
Het roer omgooien
Rusteloos als ze, is gooit ze het roer weer om: ze verlaat een ontroostbare Man Ray, sluit haar eigen studio en gaat even terug naar Amerika om daar in juli 1934 met de twintig jaar oudere Egyptische miljonair Aziz Eloui Bey te trouwen en met hem in Caïro te gaan wonen. Hoe kan ze? Ze heeft zin in een nieuwe uitdaging. In Egypte maakt ze prachtige, surrealistisch aandoende foto’s van de woestijn. Maar na een tijdje heeft ze het er wel gezien.
Aziz ziet haar heimwee en koopt in 1937 een ticket naar Parijs voor haar. Op de eerste avond daar ontmoet ze op een gekostumeerd surrealistenbal Roland Penrose, een Britse surrealist en schrijver. Het is meteen raak. Aan het einde van het jaar gaat ze nog even terug naar Aziz, maar dat huwelijk is voorbij: ze kan niet zonder de artistieke inspiratie die ze in Europa vindt. Aziz geeft haar bij haar vertrek liefdevol een aandelenpakket mee, zodat ze altijd onafhankelijk kan zijn.
Modellen op puinhopen
Deze keer verhuist ze naar Londen, voor de liefde. De zeer Brits-gereserveerd opgevoede Roland Penrose geniet volop van de reuring die Lee in zijn leven brengt. Tijdens de Tweede Wereldoorlog maakt Lee modefoto’s voor de Britse Vogue: ze fotografeert de modellen op de puinhopen van de gebombardeerde stad – een contrast dat dan vernieuwend is. Maar ze wil meer. Via oorlogsfotograaf David E. Scherman, een nieuwe geliefde (Lee, Roland en David vormen tijdelijk een menage à trois) raakt ze geïnteresseerd in reportagefotografie. Als ze zegt dat ze wel naar het front zou willen, moedigt David haar aan: “Je bent Amerikaanse, vraag een accreditatie aan.” Het lukt, ze laat zich een kek uniform aanmeten en vertrekt, met Vogue als opdrachtgever.
Bij Hitler in bad
Voor haar eerste klus, de Amerikaanse invasie in Saint-Malo op 6 augustus 1944, belandt ze ongewild midden in extreem oorlogsgeweld. Ze blijkt de enige fotojournalist ter plekke. Het is letterlijk een vuurdoop, die ze met glans doorstaat. Daarna fotografeert ze de chaos na D-Day en de bevrijding van Parijs. Samen met David trekt ze steeds verder oostwaarts. In Leipzig fotografeert ze nazi’s die na de Duitse capitulatie een einde aan hun leven maakten, en de twee zijn in april 1945 als eerste fotografen in het net bevrijde Dachau. Ze werkt op adrenaline, maar wat ze ziet en meemaakt, blijft voorgoed bij haar.
Lee ziet het als haar plicht om de wereld te laten zien welke gruweldaden de Duitsers op hun geweten hebben en smeekt Vogue-hoofdredacteur Audrey Withers om haar foto’s van bergen uitgemergelde lijken in Dachau te plaatsen. Dat doet ze onder de door Lee geleverde kop ‘Believe it’. Na Dachau reizen Lee en David door naar het appartement van Hitler in München, waar ze een bad neemt, haar soldatenkistjes keurig op het matje ernaast – David Scherman maakt er een legendarische foto van.
Gevolgen van de oorlogsbeelden
En dan is de oorlog afgelopen. Lee vindt het moeilijk om het gewone leven weer op te pakken. Het lijkt zo saai na alles wat ze heeft meegemaakt. Ze is blij dat ze op haar veertigste nog een kind krijgt met Roland, maar het moederschap komt haar niet aanwaaien. Ze drinkt veel te veel en trapt scènes met haar dierbaren. Nu haar veelgeroemde schoonheid tanende is, neemt ze haar toevlucht tot facelifts en pruiken, die dan weer tegenvallen.
Zelf fotografeert ze allang niet meer professioneel. Waarschijnlijk heeft ze PTSS, maar van kinds af aan heeft ze geleerd om te zwijgen over haar pijn. Het verleden wil ze vergeten. Begin jaren zestig komt ze haar depressies enigszins te boven en vindt ze zichzelf nog een laatste keer opnieuw uit: als surrealistisch kok. Als ze kanker blijkt te hebben, treedt ze de dood, die ze als een nieuw avontuur ziet, onbevreesd tegemoet. Vlak na de geboorte van haar enthousiast ontvangen eerste kleinkind sterft ze op 21 juli 1977 thuis, rustig in de armen van Roland.
De film: LEE
Daarna vindt haar zoon, Antony, op zolder in kartonnen dozen haar archief: zo’n tachtigduizend negatieven en prints, foto’s uit haar modellentijd, manuscripten. Pas dan leert hij zijn moeder kennen. Hij zorgt ervoor dat haar verhaal niet wordt vergeten: hij slaat het werk op in de Lee Miller Archives, schrijft haar biografie en maakt van haar huis een museum. En nu is haar leven verfilmd, met Kate Winslet als Lee Miller. Een veelbewogen leven met een rauw randje, een goed recept voor een film zou je zeggen. De film ‘LEE’ draait in Pathé.