Bosbaden: kopje onder in de natuur

Ruisende bladeren, een druppel op je wang, de geur van bloemen. De Japanners noemen het shinrin-yoku – oftewel bosbaden: je onderdompelen in de natuur.

Dat we in het Westen het Japanse begrip shinrin-yoku omschrijven als bosbaden of forest bathing, is bij gebrek aan beter. Psycholoog Tim Lomas van de University of East London schaart het onder de noemer onvertaalbare woorden, omdat de werkelijke betekenis meer omvat: de ‘ontspanning die verkregen wordt door je onder te dompelen in het bos, letterlijk of figuurlijk’.

Bosbaden als meditatie

Het concept is begin jaren tachtig in Japan ontwikkeld en houdt in dat je je heel bewust en langzaam door het bos beweegt, terwijl je probeert alles in je op te nemen. Deze meditatieve manier van wandelen is de wereld aan het veroveren, simpelweg omdat het een goed middel is gebleken om stress te verlagen en je gezondheid te verbeteren.

Nu dénk je misschien: nogal wiedes. Dat wandelen in de natuur goed voor je is, dat weten wij toch allang? Dat klopt. En er is inderdaad niks mis met een stevige boswandeling. Maar shinrin-yoku werkt
op een ander niveau en is bovendien heel goed in te passen in het dagelijks leven. Dat beschrijft dr. Qing Li althans in zijn handboek over het hoe en waarom van dit fenomeen: Shinrin-yoku – De kunst en wetenschap van het bosbaden.

De werkende Tokioër

Qing Li woont in Tokio, waar 13,5 miljoen mensen op een kluitje leven. Dat ze daar weinig groen zien, komt niet zozeer omdat het er niet is – de stad telt heel veel prachtige parken – maar omdat de werkende Tokioër nauwelijks buiten komt. De arbeidsetiquette vereist dat je nooit eerder naar huis gaat dan je baas en hoe langer je overwerkt, hoe meer je laat blijken dat je hart voor de zaak hebt.

Het gevolg is dat mensen tot minstens tien uur ’s avonds totaal onproductief op kantoor zitten. Er bestaan in het Japans niet voor niets woorden voor ‘dood door overwerk’ (karoshi) en voor een dutje dat je doet achter je bureau of tijdens een vergadering (inemuri). Zelfs na het werk houdt het niet op, want dan is het tijd voor de nomikai, de verplichte kroegen – tocht met collega’s; goed voor de groeps – dynamiek en het ventileren van eventuele ongenoegens.

Ook het opnemen van de toch al weinige vrije dagen wordt gezien als ontrouw jegens je werkgever en dus gebruiken Japanse werknemers gemiddeld nog geen negen vakantiedagen per jaar. Kortom: als er één land is waar opladen in de natuur van groot belang is, is het Japan. Het bosbaden werd in 1982 dan ook officieel onderdeel van het nationale gezondheidsprogramma.

Opladen door bosbaden

Gelukkig is het bij ons met de werkcultuur niet zo dramatisch gesteld, al kan het altijd beter. Wat voor veel mensen wel herkenbaar is, is dat ‘even de natuur opzoeken’ er vaak niet van komt. Een beetje wandeling kost, inclusief de reis ernaartoe en de nodige planning vooraf, zo een halve dag. Met als gevolg dat er al snel hele weken voorbijgaan zonder dat je de rust hebt kunnen opzoeken van bos of hei, duinen of strand.

Enter shinrin-yoku. Want het goede nieuws is dat je geen compleet bos nodig hebt om te bosbaden – je kunt het ook in je eigen achtertuin doen of in een stadspark. En zelfs wandelen hoeft niet perse; stilstaand genieten van een groene omgeving is net zo heilzaam. Maar als je loopt, doe het dan heel langzaam, met een snelheidvan ongeveer één kilometer per uur. Een shinrin-yokusessie in een bos duurt gewoonlijk twee uur – meer tijd levert niet meer gezondheidsvoordelen op – maar ook een kwartier shinrin-yokuen doet al veel goeds. De enige voorwaarde: probeer al je zintuigen open te zetten.

Shinrin-yoku

Een van de redenen dat shinrin-yoku volgens Japanners zo heilzaam is, is vanwege de grote hoeveelheid phytonciden in het bos. Deze natuurlijke oliën worden door planten en bomen afgescheiden als afweer tegen insecten, dieren en micro-organismen en dienen ook als geurboodschappen tussen planten onderling. In Japan is de afgelopen decennia uitgebreid onderzoek gedaan naar het effect van phytonciden op het immuunsysteem.

Zo bleek dat de antistoffen die witte bloedcellen aanmaken, de zogenaamde natural killer cells, aanmerkelijk toenamen bij mensen die werden blootgesteld aan concentraties phytonciden zoals die in het bos aanwezig zijn. En niet alleen de lucht van planten, ook die van aarde is goed voor je. Daarin huist namelijk de bacterie Mycobacterium vaccae, die neuronen gelinkt aan je immuunsysteem activeert. Prettige bijkomstigheid: je krijgt er ook nog een goed humeur van.

Logisch dus dat de Japanse overheid door het hele land officiële zones heeft aangewezen die geschikt zijn voor shinrin-yoku, onder meer vanwege de bewezen effectiviteit van de aanwezige phytonciden. Bosbaders kunnen er de hulp inroepen van een therapeut, die hun bloeddruk en hartslag meet en ze helpt om optimaal gebruik te maken van hun zintuigen.

Je zintuigen openstellen

Die zintuigen, daar draait het dus allemaal om tijdens shinrin-yoku. In het moderne leven hebben we er wat dat betreft een beetje een potje van gemaakt: qua kijken, luisteren en proeven worden we overvoerd,
terwijl het op het gebied van voelen en ruiken armoe troef is. Maar ja, hoe zét je dan je zintuigen open?

Wie zelf wil testen hoe heilzaam shinrin-yoku kan zijn, laat in elk geval camera en telefoon thuis. Kies een stukje natuur uit waar je je prettig voelt en waar bij voorkeur geen verkeer te horen is. In een stadspark zou dat in de buurt van een fontein kunnen zijn. Ga je naar het bos, zoek dan een gedeelte op dat het liefst een beetje gevarieerde begroeiing heeft en waar het niet te donker is. Een wandelroute uitstippelen hoeft niet de bedoeling is dat je je laat leiden door je zintuigen, niet door een aangelegd pad.

Observeren tijdens bosbaden

Ga je neus achterna naar iets wat bloemig of aards of gewoon interessant ruikt. Laat je leiden door je ogen naar iets wat je aandacht trekt. Haal diep adem en ‘proef’ de frisse lucht. Luister naar het geluid van de vogels, van de ritselende bladeren. Voel de zon (of wind of regen) op je huid en je haren. Leg je hand op een boom om de structuur te voelen, laat het water van een beekje tussen je vingers stromen, aai wat mos. En neem vooral de tijd.

Gebruik ook je zesde zintuig: je gevoel. Observeer wat het bosbaden met je doet. Ga desnoods een tijdje languit op de grond liggen, op een zachte en droge plek. Of doe je schoenen uit en voel hoe je voeten contact maken met de aarde. In Japan neem je als afsluiting waarschijnlijk een echt bad in de natuur, in een van de duizenden warmwaterbronnen (de onsen) die het land rijk is. In ons eigen land vind je met een beetje geluk een recreatieplas of bosmeertje waarin je een duik kunt nemen. Maar onthoud vooral: niks moet, doe waar je zin in hebt. Laat maar waaien dus, en dan letterlijk.

Meer lezen?

In Nederland worden begeleide shinrin-yokusessies in de natuur aangeboden. Voor gecertificeerde bostherapeuten moet je voorlopig nog naar Japan, Zuid-Korea of Californië, maar zelf proberen kan natuurlijk ook. Stap een park, bos of tuin in en zet je zintuigen ‘aan’. De natuur doet de rest.
Shinrin-yoku – De kunst en wetenschap van het bosbaden van dr. Qing Li vind je hier.
Shinrin yoku – De helende kracht van bosbaden van Annette Lavrijsen vind je hier.
Dit verhaal Kopje onder in de natuur vind je in Flow 3-2018.