De opkomst van langzaam leven

De afgelopen dertig jaar gingen steeds meer mensen slow, een tandje trager dus. Wat kun je van hen leren? Journalist Hedwig Wiebes, zelf groot fan van slow, duikt in de internationale slowbeweging.

‘Vertraag je tempo tot minstens de helft van je eerdere snelheid, en nog langzamer als je dat kunt. Voel hoe je voeten de grond raken. Kijk naar de grond. Hoeveel meer zie je met dit tempo? Dit is een heel andere manier van je over de wereld bewegen. Het is niet nodig om sneller te gaan. Alles wat je nodig hebt, is hier al.’ Dit las ik een paar jaar geleden in het boek The wander society van de Canadese schrijver en illustrator Keri Smith (vooral bekend van Wreck this journal).

Het voelde als een opluchting. Soms is het fijn als iemand je ‘toestemming’ geeft om je daadwerkelijk over te geven aan dat waar je behoefte aan hebt, zoals rustiger aandoen. ‘De maatschappij wil dat je steeds sneller gaat, harder werkt, materieel gewin nastreeft,’ schrijft Smith. ‘In een systeem dat gericht is op oneindige groei lijkt langzamer gaan van nature antivooruitgang.’ Sinds ik dit boek las, is de wereld nog weer sneller aan het veranderen. Iets is nog maar net ingevoerd of we gaan alweer de volgende ontwikkeling tegemoet. Maar er gebeurde ook wat anders: onze behoefte aan het herstellen van de balans werd sterker dan ooit. Om me heen zie ik mensen steeds meer moeite doen om bewust gas terug te nemen.

Goed proeven

De slowbeweging begon bij een grote gele M., toen McDonald’s in 1986 in Rome de eerste Italiaanse vestiging van de fastfoodketen opende. Van alle kanten kwam protest: niet alleen bevond het restaurant zich vlak bij het fameuze Piazza di Spagna en schaadde het daarmee het aanzicht van het historisch centrum, het was ook een klap in het gezicht van de Italiaanse keuken. Die draait juist om de tijd nemen voor het bereiden en het genieten, om de liefde voor de ingrediënten. In ieder geval niet om frietjes en hamburgers die al op je liggen te wachten nog voordat je hebt besloten dat je ze wilt.

Duizenden mensen protesteerden. Ze waren bang dat als ze dit tolereerden, hun waardevolle culturele erfgoed binnen korte tijd verdwenen zou zijn. Carlo Petrini was een van hen. Nog datzelfde jaar richtte hij Slow Food op, waarmee hij zich onder andere inzet voor het promoten van traditionele ingrediënten, lokale gerechten en biologische landbouw. Boerenmarkten in plaats van bestelpalen. De beweging veroverde rustig maar gestaag de wereld.

Geir Berthelsen, een Noorse natuurkundige en bedrijfsadviseur, richtte in 1999 The World Institute of Slowness op om te laten zien dat de beste ideeën ontstaan als je er de tijd voor neemt. In Nederland nam de Van Dale dat jaar het nieuwe woord ‘onthaasten’ op. Ik herinner me dat nog goed omdat het in mijn beleving te maken had met een dagje naar de sauna gaan of extra lang doen over de zaterdagkrant. Ik had geen idee dat het fenomeen zich zo wijd zou verspreiden over alles wat we doen, en dat ik mijn eigen leven ook niet meer zonder zou kunnen voorstellen. Misschien ook omdat we toen nog niet wisten wat het eigenlijk inhield.

Pas in 2004 publiceerde de Schots-Canadese journalist Carl Honoré het boek Slow, waarin hij definieerde wat ‘slow leven’ precies betekent. ‘Zoals het bij slow food in eerste instantie gaat om de smaak van lekker eten, zo gaat het bij slow om de smaak van het leven: je moet de tijd nemen om goed te proeven. Slow betekent aandacht hebben voor de dingen die het leven waard maken geleefd te worden. Dat doe je soms snel, soms langzaam – steeds weer op zoek naar het juiste ritme.’ In datzelfde jaar noemde het Amerikaanse opinieblad Time Carlo Petrini een revolutionaire denker die de manier waarop we over eten denken, heeft veranderd. De slow-movement was officieel geboren.

‘focussen op kwaliteit en op authenticiteit. Dat is kort gezegd waar het om draait bij slow’

Mondjesmaat

Inmiddels is-ie niet meer weg te denken uit onze levens: neem de terugkeer van de lp’s en het analoog fotograferen (waarvoor je zo heerlijk reikhalzend moet wachten totdat het rolletje is ontwikkeld), het maken van zuurdesembrood en het brouwen van je eigen speciaalbier, maar ook de populariteit van het rustige yin yoga en de opkomst van duurzame en vintage kleding. Met de groeiende aandacht voor gezond eten en de heilzame werking van kruiden kun je zelfs zeggen dat er sprake is van ‘slow geneeskunde’.

Of kijk naar lezen: de eind 2018 overleden Israëlische schrijver Amos Oz spoorde iedereen aan om minder boeken te verslinden: “Ik beveel de kunst van het langzame lezen aan,” zei hij eens in een interview. “Alle leuke dingen die ik me kan voorstellen of heb ervaren, zijn fijner en leuker als je ze mondjesmaat tot je neemt, als je er de tijd voor neemt. Lezen is daarop geen uitzondering.” En de hele wereld doet mee: het Deense hygge is slow, net als de voorliefde voor minimalisme en volmaakte imperfectie die vanuit Azië is komen overwaaien.

Met de handen in de klei

Dat het allemaal met eten begon, is volgens de Franse trendwatcher Cecile Poignant geen toeval. De beweging is een favoriet onderwerp van haar, vertelt ze aan de telefoon vanuit Parijs. “Eten maakt een vast onderdeel uit van ons leven. Het is persoonlijk en heel intiem: je krijgt het letterlijk binnen. Het is onze brandstof, dat wat ons voortdrijft.” Inmiddels gaat er zelden een dag voorbij zonder dat we iets slow doen, of het nu mediteren is of bewust koffiedrinken in dat leuke tentje in plaats van bij een keten. Waardering voor kwaliteit en vakmanschap is een groot onderdeel ervan, vertelt Poignant.

Ook een populaire slow-bezigheid van dit moment: een keramiekworkshop volgen. Sowieso ziet ze dat vooral jongere mensen steeds creatiever worden en liever doen wat ze leuk vinden dan waar ze het meeste geld mee kunnen verdienen. “Dat geld minder belangrijk wordt, speelt ook mee. Als het even kan, maken we graag gebruik van ruilhandel: een taart bakken voor iemand die je lekkende kraan heeft gerepareerd bijvoorbeeld,” aldus Poignant.

Keuzes maken

We omarmen de slow-movement maar al te graag omdat het rust en evenwicht biedt. We hebben geen idee hoe de wereld er over tien jaar uitziet en of bijvoorbeeld onze baan nog wel bestaat, en dat brengt een onderliggende angst met zich mee. Cecile Poignant, zelf 55, vertelt dat haar generatie opgroeide met het idee dat morgen altijd beter is dan vandaag.

“Nu zijn we daar niet meer zo zeker van. De zogenaamde vooruitgang werkt niet altijd in ons voordeel en we komen erachter dat de overvloed aan mogelijkheden niet zaligmakend is. We kúnnen niet ieder boek lezen dat bestaat of iedere serie kijken die leuk schijnt te zijn of overal naartoe reizen. We zijn op een punt gekomen dat we keuzes moeten maken. De fear of missing out is niets vergeleken bij de joy of missing out.”

Daarom werken we ook weer zo graag met onze handen, vervolgt ze, dat geeft een gevoel van controle en zelfvertrouwen. “En het maakt je onafhankelijker: als je een sjaal kunt breien, hoef je niet naar de winkels om er een te vinden. Bovendien heeft de mens altijd al van gereedschap gehouden, iets in zijn handen hebben, wat maken. Dit soort bezigheden brengen ons in contact met onze oorspronkelijke natuur. Geluk zit ’m in kleine dingen.”

Dichterbij de natuur

Het valt me ook op dat steeds meer mensen de keuze maken voor een andere soort woning of woonplek. Om dichter bij de natuur te wonen bijvoorbeeld, of samen te leven met gelijkgestemden. Maar ook woonplaatsen zelf worden steeds vaker ingericht volgens het slow-principe. Inmiddels hebben wereldwijd al ruim tweehonderdvijftig gemeenten zich aangesloten bij Cittaslow, een internationaal keurmerk dat de kwaliteit van leven centraal stelt.

De gemeente Midden-Delfland meldde zich, onder leiding van burgemeester Arnoud Rodenburg, tien jaar geleden als allereerste in Nederland aan. Rodenburg werd zo’n fan van de filosofie dat hij inmiddels ook vicevoorzitter van de organisatie is. “De tijd nemen voor kwaliteit en authenticiteit, dat is in het kort waar het om gaat,” vertelt hij.

Daarom focust Midden-Delfland op duurzaamheid en innovatie, maar ook op vrijwilligersinitiatieven, het maken van ambachtelijke streekproducten, hergebruik van bestratingsmateriaal en het behoud van het oorspronkelijk landschap. Zo is hier het verkavelingspatroon uit de middeleeuwen nog duidelijk zichtbaar. Daarnaast worden bewoners relatief vaak bij beslissingen betrokken, veel meer dan bij de traditionele manier van besturen. “Samen ga je kijken waarom het fijn is om ergens te wonen en hoe je dat nog beter kunt maken. Dat is heel anders dan van bovenaf iets opleggen. Je leeft met elkaar.”

Zelf ben ik als stadsmens de laatste jaren een steeds groter liefhebber geworden van het platteland. In Nederland, maar ook elders op de wereld. Hoewel ik nog steeds erg hou van mensen en cultuur en gezellige terrasjes, vind ik het fijn dat op de wat meer afgelegen plekken de druk van ‘van alles moeten’ aangenaam afwezig is. In plaats van trends zijn het de eeuwenoude ritmes die de dag bepalen, bijvoorbeeld de seizoenen. De natuur laat zich niet opdringen, hoe druk je ook bent.

Slow nieuws

Slow staat voor de baas zijn over je eigen tijd, dingen doen op een manier zoals jij dat wilt, maar het betekent niet automatisch dat je alles langzaam doet. De Italiaanse journalist Alberto Puliafito, die de site Slow-news.com oprichtte, vindt dat het woord enigszins misleidend werkt: “Alsof we achter de feiten aanlopen. Het draait niet om het tempo waarmee je nieuws brengt, maar om de manier waarop.”

Puliafito liet zich inspireren door landgenoot Carlo Petrini: “Slow journalistiek is gedegen, betrouwbaar en eerlijk. Het is een tegenreactie op het veel te grote aanbod van middelmatige kwaliteit, nepnieuws, schreeuwerige koppen en propaganda.” Puliafito heeft ook niks met de trend dat voor ieder wissewasje een artikel online verschijnt, met als enige doel dat zo veel mogelijk mensen erop klikken. Ooit hield hij zich daar zelf bij een grote krant mee bezig, maar op een gegeven moment was hij alleen nog maar met statistieken bezig. “Er was nauwelijks tijd om journalist te zijn. Hoe kun je goed nieuws brengen als het altijd snel moet?”

Als voorbeeld noemt hij De Correspondent, dat niet meegaat met de waan van de dag en langere, meer inhoudelijker achtergrondverhalen publiceert – net als Zetland in Denemarken of het Britse Delayed Gratification. Ondertussen is Puliafito bezig met een documentaire over slow nieuws, waarvoor hij de hele wereld over gaat om gelijkgestemde collega’s op te zoeken. “Waaronder ook de Flow-redactie,” meldt hij trots.

Heimelijk statement

Om eerlijk te zijn werd ik altijd een beetje moe en sceptisch van de ene lifestyletrend na de andere. Maar tijdens mijn zoektocht naar de slowmovement kom ik erachter dat de ideeën die erachter schuilen, groots te noemen zijn. In feite is iedere bewuste keuze die je maakt een daad van zacht verzet. De wereld waarin we leven is druk en luid, er wordt gevochten om je aandacht. Je ervan afsluiten door bijvoorbeeld je telefoon uit te laten als je een weekendje weggaat of iets níet kopen omdat je het eigenlijk niet nodig hebt, is al bijna een heimelijk politiek statement.

De Duitse socioloog Hartmut Rosa vergelijkt de maatschappelijke versnelling zelfs met een dictatuur, omdat het druk uitoefent op je wil en handelingen, onmogelijk is daaraan te ontkomen en tot in alle aspecten van ons leven is doorgedrongen.

‘Welke elementen maken je bestaan de moeite waard? Als je daar niet bewust over nadenkt, vliegt het leven aan je voorbij’

Knoop aan je broek

De slow-filosofie valt dan ook onvermijdelijk samen met het antiglobalisme, dat tegen een wereld is die wordt geregeerd door een paar multinationals. Zo begon het ook allemaal: de Italianen waren trots op hun culinair erfgoed en zaten niet te wachten op ‘amerikanisering’ daarvan. Zij wilden helemaal niet snel eten, ze wilden samen van goed eten genieten zoals ze altijd al deden.

Maar veel grote bedrijven zitten er niet op te wachten dat we rustig aandoen, hun verdienmodel is juist gebaseerd op snel. Zij willen dat we een nieuwe broek kopen in plaats van een knoop aan de oude te zetten, zij willen dat we denken dat je mayonaise alleen in een potje kunt krijgen en niet dat je het heel simpel zelf kunt maken. Al beginnen ook zij in te zien dat ze zich maar beter kunnen aanpassen aan onze voorkeur voor slow. Zo kunnen klanten van Ikea in Japan hun oude meubels al terugbrengen voor hergebruik en sloot het Amerikaanse outdoormerk Rei met Black Friday zijn winkels: het bedrijf wilde niet meedoen aan de koopgekte en mensen in plaats daarvan stimuleren om eropuit te gaan in de natuur.

Zelf momenten inbouwen

Is snel dan helemaal niet goed? Grote kans dat je je geen griepje meer kunt voorstellen zonder Netflix-marathon, en de mogelijkheid niet zou willen missen om na een stressvolle werkdag een lekkere, gezonde maaltijd te laten bezorgen. Versnelling is ook helemaal niet erg, vindt filosoof Marli Huijer. “Dat ik bijvoorbeeld met de hogesnelheidstrein zo van Amsterdam in Rotterdam ben, is fantastisch. Het gaat om de balans: wat vind je waardevol om wél tijd aan te besteden? Welke elementen maken je bestaan de moeite waard? Als je daar niet bewust over nadenkt, vliegt je leven inderdaad aan je voorbij.”

Voorheen ontstonden dat soort momenten automatisch, vervolgt Huijer, toen was niet constant van alles te doen. Nu kun je op ieder moment van de dag boodschappen doen, werken en via social media je vrienden bereiken. Die flexibiliteit is handig, maar het zorgt ook dat we vaste ritmes verliezen. Dan voel je je al snel alsof je rondzwemt in een zee waarin iedereen om je heen ergens mee bezig lijkt te zijn en jij je verloren voelt. De truc is dus om zelf die momenten in te bouwen.

Huijer: “Als hoogleraar heb ik een druk leven en het onderhouden van vriendschappen is lastig, maar door een terugkerend ritme aan te brengen lukt dat wel. Zo ga ik met een van mijn beste vriendinnen elke maand samen muziek luisteren. Dat is een vaste afspraak die ons geen enkele moeite kost, en waar we graag prioriteit aan geven.”

Kijk dus niet op het laatste moment waar je je zaterdagavond doorbrengt, maar spreek dat een keer heel slow van tevoren af. En schrijf je in voor die wekelijkse pottenbakcursus of het moestuincollectief in de buurt. Hijgt je agenda nog altijd in je nek? Geen zorgen, de tijd nemen om te bepalen waar je de tijd voor wilt nemen, is ook al heel slow.