Waarom zijn impulsen zo dominant in wat we doen (en laten)? Neuropsycholoog Margriet Sitskoorn deed onderzoek voor haar boek Hersenhack en schreef er een column over.
Tijdens mijn onderzoek voor het boek Hersenhack duizelde het me soms van alle kennis die ik opdeed. Het belangrijkste inzicht wil ik je eerst even laten ‘voelen’. Een rekensommetje: een tennisracket en een bal kosten samen € 1,10. Het racket kost € 1 meer dan de bal. Wat kost de bal?
Wat is het eerste antwoord dat nu door je hoofd schiet? De meeste mensen zullen zeggen dat de bal € 0,10 kost, maar dat antwoord is niet goed. Want als het tennisracket € 1 meer kost dan de bal, kost de bal € 0,05 (de bal € 0,05 en het racket € 1,05 is samen € 1,10). De vraag is gebaseerd op de cognitieve reflectietest (CRT) van Shane Frederick, die ons vermogen meet om niet meteen op onze eerste impuls af te gaan maar – indien nodig – wat dieper na te denken.
Wat me duidelijk is geworden tijdens mijn research, is dat we ons soms te veel laten beïnvloeden door alle informatie die gevraagd en ongevraagd onze hersenen binnenkomt. Hierdoor voelen, denken en doen we dingen die niet altijd goed voor ons zijn. Onze hersenen hebben allerlei automatische informatieverwerkingsmechanismen ontwikkeld, zodat we bij gevaar snel kunnen handelen.
Zo reageren we sterk op negatieve emotionele informatie, denken we in stereotyperingen, zien we vooral het goede van mensen binnen de eigen groep en het slechte van buitenstaanders, willen we direct handelen als we vet, suiker, spullen of seks kunnen krijgen en gaat onze aandacht naar alles wat afwijkt.
Mechanismen in de huidige tijd
Deze mechanismen hielpen ons ooit om te overleven en ons voort te planten. Negatieve emotionele informatie duidde namelijk vaak op gevaar, net als dingen die afwijken. Vet, suiker, spullen en de mogelijkheid tot seks waren schaars, dus zijn we voorgeprogrammeerd om meteen te handelen als we eraan blootgesteld worden. Stereotyperingen hielpen ons om mensen snel te categoriseren als vriend of vijand. Omdat we afhankelijk waren van de eigen groep en de vijand vaak van buiten kwam, zagen we vooral het goede in onze groepsgenoten en het slechte in de buitenstaander.
Maar tijden zijn veranderd, en onze ingesleten mechanismen sluiten niet altijd meer goed aan op deze veranderingen. We worden de hele dag overspoeld met emotioneel beladen negatieve informatie die angst bij ons oproept, hoewel de kans dat ons iets dergelijks overkomt heel klein is. We kunnen voortdurend eten, spullen kopen en seks hebben (althans op internet). Groepen en hun kenmerken zijn door elkaar heen gaan lopen, stereotyperingen zijn verouderd en aandachtstrekkers zijn overal. In combinatie met de oude informatieverwerkingsmechanismen in ons brein zorgt dat ervoor dat we veel onterechte angst ervaren, makkelijk verslaafd raken, ongezond leven, eenvoudig tegen elkaar op te zetten zijn en ons opgejaagd, overspoeld en vaak machteloos voelen.
Dat is het doemscenario, maar ik leerde ook dat je hier zelf iets aan kunt doen. Want onze hersenen zijn neuroplastisch: ze veranderen voortdurend onder invloed van dat waar we ze aan blootstellen. Voed ze dus met het juiste en wij veranderen ten goede. Daar hoort ook bij dat je niet altijd meteen handelt, maar de tijd neemt om eerst na te denken en te onderzoeken. Open te staan voor nieuwe informatie, je aandacht onder controle te hebben, nieuwsgierig te blijven en jezelf de ruimte te gunnen om te leren.
Door dit alles sluiten je hersenen beter aan op de werkelijkheid, hoef je geen speelbal meer te zijn van loze informatie en allerlei aandachtrekkers én kun je genieten van al het goede dat de wereld te bieden heeft.
- Neuropsycholoog Margriet Sitskoorn is hoogleraar aan Tilburg University en schrijver. Haar nieuwste boek heet Hersenhack – Update je brein.
- In elke Flow beantwoordt Margriet een vraag over de hersenen.
- Deze column vind je terug in Flow 7-2019.
Tekst Margriet Sitskoorn Fotografie Greg Kantra/Unsplash.com
