Omoiyari: zo leer je kijken door de ogen van een ander

omoiyari

Is het empathie? Saamhorigheid? Aandacht voor anderen en jezelf? Ja, maar het Japanse omoiyari is meer dan dat. De Britse journalist Julia Wills zocht uit wat deze sociale norm in Japan zo bijzonder maakt, en hoe ze die zelf kan toepassen. 

Een paar jaar geleden bezocht ik Hyper Japan, een festival in Londen dat helemaal in het teken staat van de Japanse cultuur. In congrescentrum Olympia was het sake, sushi, vechtsport en manga wat de klok sloeg. Maar wat me nog het meest is bijgebleven van die dag, zijn de verkopers achter de kraampjes met zelfgemaakte spullen. Niet alleen het enthousiasme waarmee ze beschreven hoe je een net – suke-draakje snijdt of een mini-boekje met washi-papier maakt was bijzonder, maar ook de aandacht waarmee ze mijn aankopen inpakten.

Van alle dingen die ik die dag kocht, werd met de grootste zorg een mooi pakje gemaakt. Altijd met iets extra’s ter herinnering aan onze ontmoeting: een origamizwaan bijvoorbeeld, of een yenmuntje aan een rood touwtje. En zo werd niet alleen mijn aankoop bijzonder, maar voelde ik me ook speciaal. Daar dacht ik aan terug toen ik het boek Omoiyari van Erin Niimi Longhurst las, dat in het Nederlands is vertaald als Kijken door de ogen van een ander. Ik realiseerde me ineens dat ik, hoewel ik het woord nog nooit had gehoord, het effect van omoiyari al eens had gevoeld.

Een soort van empathie

‘Omoiyari’ is samengesteld uit twee woorden: omoi, wat ongeveer vertaald kan worden als ‘denken, herinneringen en emotie’ en het werkwoord yaru, wat ‘doen’ betekent. Samengevoegd heeft omoiyari ongeveer de betekenis van ons woord empathie, maar het is zowel gewoner als veel bijzonderder dan dat. Gewoner omdat het zo naadloos is verweven in het dagelijks leven in Japan, en niet simpelweg een invoelende reactie op iets vervelends. En bijzonderder omdat het iets is wat ervoor zorgt dat medeleven een wezenlijk onderdeel is van een gemeenschap.

Volgens Longhurst kan omoiyari heel zichtbaar zijn, zoals de Japanse voetbalfans die tijdens het WK voetbal in 2018 samen de rommel in het stadion opruimden nadat hun team Colombia had verslagen. Maar ook heel alledaags – zoals de haakjes die je in Japanse restaurants onder de tafels vindt, zodat je je tas kunt ophangen en niet op de grond hoeft te zetten. Aan de basis van omoiyari ligt een gevoel van saamhorigheid en een verlangen naar harmonie.

Omoiyari in je eigen leven

Als dochter van een Japanse moeder en een Britse vader kan Longhurst een goed beeld schetsen van de belangrijke rol die dit speelt in de Japanse samenleving. In haar boek geeft ze praktische suggesties over hoe je omoiyari in je eigen leven kunt introduceren. Van het gracieus in ontvangst nemen van een compliment tot iemand een fijne dag bezorgen door diegene belangeloos te helpen.

Maar volgens Longhurst begint omoiyari met het werken aan omoi in jezelf. Hiervoor moet je je focus naar binnen richten: ‘Om te kunnen anticiperen op de behoeftes van anderen – empathie te ontwikkelen – is het belangrijk om je eigen gevoelens te leren herkennen, en te begrijpen hoe je zelf in elkaar steekt,’ schrijf ze. Met de kennis die je op die manier opdoet, kun je jezelf de vraag stellen hoe je de gevoelens die je in jezelf hebt waargenomen, kunt vertalen in medeleven voor anderen. Dat is omoiyari.

Vervolgens kun je ook onderzoeken hoe je de levens van anderen proactief makkelijker kunt maken. Of dat nu familieleden, vrienden, collega’s of zelfs volslagen vreemden zijn. De essentie van omoiyari is het je bewust zijn van hoe andere mensen in het leven staan. ‘Het gaat erom dat je je gedraagt op een manier die anderen een prettige ervaring geeft,’ zegt Longhurst.

Bewustzijn

In haar boek somt ze ook op wat omoiyari níét is. Het is bijvoorbeeld niet de bedoeling dat je andere mensen beoordeelt voordat je ze besluit te helpen. En het doel is ook niet om iets goeds te doen zodat je jezelf daarna een schouderklopje kunt geven, of er zelf beter van wordt. Het draait er wél om dat je je bewust bent van de band tussen jezelf en anderen, tussen jezelf en de natuur en tussen jezelf en je verleden, heden en toekomst. Kortom, dat je tot je laat doordringen dat we dit met z’n allen doen en dat we het leven samen mooier en beter kunnen maken voor iedereen.

Leven op de omoiyari-manier

De onderstaande Japanse begrippen worden vaak in één adem genoemd met omoiyari. Door deze ideeën toe te passen of na te streven, leef je op een omoiyari-manier.

  • Mottainai is het gevoel van verdriet dat je hebt  als iets niet zijn volle potentie bereikt. Hierbij gaat het om recyclen; repareren zonder dat het per se te maken heeft met zuinigheid. Mottainai heeft te maken met de liefde voor en waarde van oude spullen. Je ziet het bijvoorbeeld in de Nuigurumi Byoin, het ziekenhuis voor knuffels in Osaka, waar gehavende knuffeldieren weer worden opgelapt.
  • Kirei, of het schoonmaken en het opruimen van je huis, is een activiteit waarbij je al je bezittingen onder de loep neemt en beslist wat je wilt houden en wat weg kan. Het is een letterlijke en emotionele schoonmaak die je uitdaagt je verleden en toekomst te overdenken.
  • Teinei gaat over het met geduld en respect benaderen van dagelijkse dingen. Je probeert harmonie in routineklusjes te ontdekken, correct en punctueel te zijn naar anderen en volhardend te zijn in de dingen die belangrijk voor je zijn – zelfs als het moeilijk is.
  • Zakka is dankbaarheid voor gewone, eenvoudige dingen die de wereld om je heen bijzonder maken. Denk aan een geliefd koffiekopje of een fijne trui.

Een grote uitdaging

Ik besluit te proberen meer ruimte in mijn leven te maken voor omoiyari. Volgens Longhurst heb ik daar niet alleen vertrouwen in anderen en een flinke dosis optimisme voor nodig, maar ook de wil om me kwetsbaar op te stellen. In mijn geval moet ik ook doorzettingsvermogen en geduld aan dat lijstje toevoegen.

Al vroeg in het proces blijkt het introduceren van omoiyari namelijk een grotere uitdaging te zijn dan ik had gedacht – en dan met name het onder de knie krijgen van teinei (zoals hierboven genoemd). Het met gratie en geduld aanpakken van routinezaken is niet mijn sterkste kant; ik handel dagelijkse dingetjes vaak juist ongeduldig en geïrriteerd af. In mijn ogen moeten dat soort klussen zo snel mogelijk worden afgetikt, zodat ik belangrijkere dingen kan doen.

Afwassen op de omoi manier

Maar dan gebeurt er iets verrassends. Op een dag besluit ik op een omoi manier de afwas te doen. Ik haal diep adem, stapel de vuile vaat in de afwasteil en draai de kraan open. Terwijl ik rustig toekijk hoe de teil zich vult met warm water en sop, geniet ik van de frisse citroengeur van het afwasmiddel. Nu begin ik met afwassen. Ik neem de tijd om met aandacht te voelen hoe warm en weldadig het water voelt aan mijn handen.

Dat is het moment waarop ik besef dat dit klusje helemaal geen straf hoeft te zijn. Ik kan het me veroorloven aardig voor mezelf te zijn. Tegen de tijd dat de afwas klaar is, is mijn irritatie nergens meer te vinden. Er is een kalme energie over mee neergedaald. Hoewel ik niet kan zeggen dat afwassen nu ineens mijn favoriete bezigheid is, kijk ik er niet meer tegen op.

Oma’s spiegel

Aangemoedigd door dit succes ga ik een grotere uitdaging aan. Deze keer probeer ik mottainai en kirei te combineren. Van mijn oma heb ik een kleine wandspiegel geërfd die na jaren van verwaarlozing hoognodig toe is aan een opknapbeurt. Het schoonmaken, strippen en opnieuw lakken van de lijst kost veel tijd en doet een aardig beroep op mijn geduld.

Terwijl ik voorzichtig het stof tussen de krullen van de vergulde lijst veeg, denk ik aan mijn oma en komen er herinneringen terug aan de zomers die ik als kind in haar huis aan de kust van Somerset doorbracht. Bij het lakken van de lijst – met al die krullen en boogjes een nauwkeurig en langzaam klusje – denk ik aan hoeveel en hoe vaak ze lachte, en wat een pret ze kon hebben.

Als mijn klus klaar is, heb ik niet alleen een spiegel die er weer uitziet om door een ringetje te halen, maar ook een hoofd vol afgestofte herinneringen aan iets wat heel bijzonder was. Ik ben me er weer van bewust hoe fijn vreugde in een mensenleven is. En realiseer me dat ik er vaker naar op zoek wil in mijn leven.

Vriendelijkheid en optimisme

Bij omoiyari draait het om andere mensen, en saamhorigheid is de kern. Omdat ik er nu meer mee bezig ben, valt het me tijdens mijn dagelijkse ochtendwandeling ineens op dat voorbijgangers elkaar niet of nauwelijks opmerken. Iedereen loopt elkaar voorbij, volledig in beslag genomen door hun eigen gedachten, zorgen en telefoons. Mensen op weg naar hun werk, mensen die hun peuters bij de kinderopvang afleveren, pakketbezorgers… allemaal zitten ze in hun eigen bubbel.

Ik ben me net bewust geworden van mijn eigen neiging om door het dagelijks leven te sprinten zonder oog te hebben voor dingen die buiten mijn eigen doelen en behoeftes liggen, maar ik ben blijkbaar niet de enige. Zouden die oogkleppen misschien een klein beetje opzij geschoven kunnen worden? Wat zal er gebeuren als ik de mensen die ik tegenkom een vriendelijk ‘goedemorgen’ wens? Op een ochtend besluit ik het te proberen: tenslotte zegt Longhurst dat ik op mijn weg naar meer omoiyari een beroep zal moeten doen op mijn optimisme.

Vanwege de beroemde Britse gereserveerdheid worden mijn eerste pogingen nogal eens beantwoord met opgetrokken wenkbrauwen – en soms zelfs met een schrikreactie – maar na een poosje beginnen mensen zowaar vriendelijk te lachen en ‘goedemorgen’ terug te zeggen. Na verloop van tijd merk ik dat het steeds minder moeilijk is om een praatje aan te knopen. Het blijkt zelfs leuk te zijn om even te kletsen met de mevrouw achter de kassa, de meneer die achter me in de rij staat bij het koffietentje of de vakkenvuller in de supermarkt die de suiker in het bovenste schap voor me pakt omdat ik er net niet bij kan. Wat ook heel fijn is: ik begin om me heen overal momenten van omoiyari op te merken. De deur die wordt opengehouden. De buren die verhuizen. En grote bolchrysanten achterlaten aan weerszijden van hun voordeur om de nieuwe bewoners te verwelkomen.

Verslaafd aan omoiyari

En nu, nadat ik een maand omoiyari in de praktijk heb gebracht? Ik ben verslaafd! Ik geef toe dat ik het in het begin best moeilijk vond om de focus te verleggen van mezelf naar anderen, en niet ‘druk druk druk’ roepend door mijn dagen te sjezen. Mijn leven is echt anders geworden nu ik geduld heb ontdekt en mezelf actief afvraag wat anderen van me nodig zouden kunnen hebben.

Ik ontdekte dat ‘bemoei je met je eigen zaken’ een overgewaardeerd concept is, en dat de plek waar ik woon niet alleen een verzameling van huizen, winkels en vreemden is. En ook dat je gewone dingen bijzonder kunt maken, dat het verleden ons verder kan helpen mits we dat toelaten. En vooral ook dat we allemaal onderdeel zijn van iets veel groters en dat we, als we dat idee omarmen, samen zo veel goeds kunnen bereiken.

Omoiyari leert ons dat empathie er niet alleen is om aan de dag te leggen als er een crisis is. Het laat ons zien dat je met gepaste interesse en de wil om te helpen het leven van anderen én jezelf een beetje beter kunt maken. Probeer het eens – en laat je verrassen.

Meer lezen

Tekst Julia Wills  Illustraties Léa Le Pivert

Promotional image

Van mental health tot goed nieuws

Flow nieuwsbrief

Wil je nog meer verhalen van Flow? Twee keer per week versturen we een mail met nieuwe artikelen.

SCHRIJF JE IN