Hoe je rust kunt vinden in een drukke wereld

Hoe om te gaan met de onrust die niet alleen van buiten, maar ook van binnenuit komt? Journalist Annemiek Leclaire gaat op zoek naar hoe je rust kunt vinden in een drukke wereld.

Het is nog geen zes uur ’s ochtends als ik mijn bed uit glijd, een kaars aansteek en wat oefeningen doe. Het gebouw waar ik in woon is nog stil, mijn kinderen slapen nog. Zodra ik merk dat het denken ’s nachts niet meer ophoudt en ik besprongen word door onrust, begin ik weer met mijn stilte-oefeningen.

Ik pak ze door het jaar heen op als een draad in een oud breiwerk. Ik open een raam. Ga op een zonnegeel kussen zitten. En drink heel langzaam een kopje thee. Dan sluit ik mijn ogen en volg mijn ademhaling. Als het formele stukje van de meditatie ten einde is, probeer ik de stilte ook met open ogen nog even te voelen, zodat ik iets ervan als een beschermende zachtheid mee de dag in kan nemen. Dat laatste stukje, van die open ogen, leerde ik van de Zweedse yogaleraar Magnus Fridh.

Een openbaring voor Fridh

Een paar jaar geleden haastte Fridh zich op een koude dag in Stockholm naar zijn werk. De februariochtend kwam langzaam uit het donker tevoorschijn en de wind blies om zijn oren. Hij wilde net het zebrapad oversteken, toen een rood stoplicht hem tot stilstand bracht. Hij keek om zich heen. De mensen naast hem waren ‘wachtend al in beweging’ en volledig verdiept in hun smartphone of muziek. Toen zag hij ineens zichzelf staan, verstijfd en verkrampt langs het razende verkeer.

Hij liet zijn armen langs zijn lichaam hangen en zag dat hij het enige levende wezen was in de wijde omgeving dat even stilstond. Hij realiseerde zich dat zijn batterij bijna leeg was, dat zijn hersenen rust nodig hadden. Terwijl hij wachtte, kwam een gevoel van vrijheid terug. Hij dacht aan de bel in het Vietnamese boeddhistisch klooster Plum Village in Zuid-Frankrijk dat hij weleens bezoekt. Een paar keer per dag horen de monniken daar een signaal dat hen terugroept naar het nu. Het belletje herstelt de kalmte. Zo werkt dat ook nu met dit stoplicht. Het is een signaal tot kalmte op een druk kruispunt in de stad, dacht Fridh. In de ramen tegenover hem zag hij de weerkaatsing van de opkomende zon.

Zijn boek over rust vinden

Zo veranderde een heel gewoon moment, op een heel gewone ochtend, voor hem ineens in iets lichts. Voor Fridh, die eerder al over meditatie schreef, is dit het startpunt om zich echt in het fenomeen stilte te verdiepen, schrijft hij in Rust vinden in een wereld die maar doordraait.

Hij gaat in dit boek op zoek naar hoe je stilte kunt vinden in een lawaaiige wereld. “Als je die stilte niet kent,” vertelt hij via Skype uit Stockholm, “maak je de fout te denken dat je je gedachten en gevoelens bent. Maar dat is niet zo. Stilte is de diepe staat binnen in je waarin je helemaal vrij bent: vrij van eisen, vrij van wat je hebt bereikt in je leven. En toch ben jij het.” Die staat kun je volgens hem gewoon overdag even opzoeken. Daar hoef je niet voor naar een afgelegen plek.

Lawaai in je geest

Waarschijnlijk is het nog nooit in de geschiedenis zo moeilijk geweest om stilte te vinden. Auto’s, vliegtuigen, smartphone-notificaties… geluid is overal, tot en met de muziek uit de headphones waarmee je het lawaai nou juist probeerde buiten te sluiten. Maar er komt ook herrie van binnen, stelt de Japanse boeddhistische monnik Shoukei Matsumoto in zijn boek Een kalme geest.

Hij beschrijft hoe ongerustheid, boosheid en verlangen ‘onze geest onder spanning kunnen zetten. Daarom kan er zelfs lawaai klinken als je in een klooster zit op een afgelegen berg, door de drukte in je hoofd.’ Aan een dergelijke innerlijke rusteloosheid valt niet zomaar te ontsnappen. ‘Als je een rustig leven wilt hebben. Probeer dan niet alleen aandacht te besteden aan de geluiden die van buiten komen. Maar ook aan de geluiden die van binnenuit opwellen,’ schrijft Matsumoto.

Rustig luisteren

Zo stelt hij voor niet te vluchten naar de tv of andere rumoerige afleidingen. Maar die onrustige gevoelens eens goed te bekijken, bijvoorbeeld door ze elke dag eerlijk op papier te zetten. Dan zou er wat meer inzicht in onze eigen gedachten ontstaan. Ik denk dat het wegdrukken van de stemmen in je hoofd vaak de reden is waarom mensen ’s nachts liggen te piekeren, omdat ze overdag niet rustig genoeg hebben geluisterd wat er binnenin allemaal speelt.

In de stilte van de nacht zien die stemmen alsnog kans van zich te laten horen. Het zou goed zijn om niet alleen heel regelmatig onze hersenen de kans te geven even in een vruchtbare sluimerstand te komen – de stand waarin alle mooie ideeën geboren worden. Er valt ook iets te leren van de informatie die we opnemen gedurende de dag. ‘Wie geen stilte kent, kent geen persoonlijke groei,’ schrijft Matsumoto. ‘Alle informatie leidt nergens toe als we er niet aan toekomen die te verwerken.’

Stilte toelaten

We kennen de verhalen over overspannenheid, mensen die blijven doorgaan totdat ze erbij neervallen. Maar ook als de gevolgen van doorhollen minder ernstig zijn, schaadt de afwezigheid van stilte de kwaliteit van leven. Voor mij tenminste wel. Dat merkte ik vanochtend ook weer – er stond weer eens te veel op mijn programma om langer dan vijf uur te slapen.

Rug, benen en armen stijf en dan toch mijn gestreepte dekentje op de mat uitvouwen en in de kou die naar binnen stroomt gewoon maar even gaan zitten. Verdriet over een onbeantwoorde liefde, opwinding over nieuwe plannen, ongerustheid over de gezondheid van mijn ouders, schuldgevoel over vrienden die ik niet antwoord; ik heet het welkom in het landschap waar ik in gedachten op uitkijk. Die stilte-praktijk behoedt me voor het kringetjesdenken dat me nog weleens overvalt.

“Natuurlijk is het heerlijk om in een prachtig natuurgebied de stilte op te roepen, maar belangrijker nog is die te kunnen voelen te midden van het dagelijks rumoer,” zegt Magnus Fridh. Hij groeide op in Zuid-Zweden, in een stadje vlak bij zee. Naar eigen zeggen was hij een rusteloos kind. Onrust in de hersenen die hij nu terugziet bij zijn oudste dochter en die ADHD heet, en onrust in zijn hart. “Een grondeloosheid,” zegt hij.

Mediteren

Zijn ouders hielpen via een internationale liefdadigheidsstichting een Tibetaanse jongen met de naam Karma die iets ouder was dan Fridh. Via Karma, met wie hij tot op de dag van vandaag innig bevriend is, kreeg Fridh de boeken van de dalai lama in handen. Op een dag ging hij zitten, vertelt hij, rechtte zijn rug en concentreerde zich op zijn ademhaling. Hij kreeg daar een glimp van wat stilte kon betekenen.

“Ik had er nog geen taal voor, maar ik voelde voor het eerst wat afstand van de wildheid van mijn gedachten. Ik kon me er een beetje van losmaken.” Jaren later, na een universitaire studie Tibetologie en Sanskriet, zegt hij: “Ik kan deze stilheid in mij beschermen zonder iets te blokkeren, dat is een magisch element van mediteren. Mensen denken dat je alles moet wegdrukken als je mediteert. Voor mij voelt het alsof ik iets vasthoud, met heel zachte handen. Ik maak er geen vuist van, ik open mijn handen juist, maar ik houd het stil in mijn handen: een zachte omhelzing met aandacht.”

Hij kan ‘die beschermende mist, that soft spacious feeling’, soms de hele dag vasthouden. “Alsof je een deur naar een landschap hebt openstaan,” zegt hij. “Of een raam hebt geopend naar een schitterende zomerdag. Tegenwoordig kan ik in meditatie tegen mezelf zeggen: ‘Ik zie je rusteloosheid, maar ik kies ervoor niet met jou te praten. Ik kies er nu even voor om stil te zijn.’”

Rust vinden door je te concentreren

Meditatie is volgens Fridh beslist niet de enige manier om die stilte op te zoeken. “Je kunt ook als je uit je werk komt een tijdje naast je kat gaan zitten als je die hebt.” Je concentreren op iets helpt paradoxaal genoeg ook. Zo kwam Fridh altijd helemaal tot rust als hij naar het eentonige nautische weerbericht luisterde dat in Zweden vijf maal per dag een paar minuten op de radio voorgelezen wordt. Dat klonk zo: ‘Noordelijke Kvarken, west drie tot acht, Landsort noordwest twee, Finse Golf zuid acht tot twaalf, later noordwest rond vijf.’ Het vormde vroeger op zijn zeilbootje een denkbeeldig punt om aan vast te houden, waardoor de gedachten stilvallen. “Ik liet me wiegen als op het ritme van een mantra,” zegt Fridh.

Het creëren van een harmonische leefomgeving helpt ook om kalm te worden, stelt Shoukei Matsumoto. Waarom is een tempel zo vredig? vraagt hij: ‘Omdat het geordend is, en grondig schoon – geen hoekje overgeslagen.’ Je kunt die tempelsfeer ook thuis realiseren, suggereert hij, ‘bijvoorbeeld door een klein altaar te maken.’ Of je maakt een hoekje van je huis vrij als stilteplek, waar je rommelige spulletjes weggebonjourd hebt. Stapeltjes weg, stof weg, iets moois neerzetten, een tak of een bloem in een glas. Drie vierkante meter kan genoeg zijn. Het opruimen en schoonmaken van deze plek is volgens Matsumoto op zichzelf al een oefening in aandachtige stilte.

Zie stilte zoeken niet als een project dat je moet afvinken, zegt Fridh. “Het is een oefening die tijd vraagt. Het goede nieuws is dat je kunt investeren in korte momenten: tien minuutjes drie of vier keer per week geeft al resultaat.” Naarmate hij ouder wordt, kan hij de stilte makkelijker oproepen in zijn dagen. Twee, drie minuutjes kan voor hem tegenwoordig al genoeg zijn. “Misschien zie je iets uit het raam wat je niet eerder zag, misschien heb je een nieuw perspectief op iets. Ik raak wat makkelijker bevriend met de wereld als ik die zachte ruimtelijkheid in en om me heen voel.”

Vriendelijk zwaaien

Dat is ook wat ik zelf af en toe kan: midden op de dag twee, drie stappen van mijn gedachten wegwandelen en van een afstandje vriendelijk naar ze zwaaien. Het is al genoeg om de kalmte te laten neerdalen. Ik kom altijd een heel klein beetje veranderd uit die stilte terug. Zoals dichter David Whyte zou zeggen: ‘belonging to a different person than the one who first entered the quiet.’