We hebben moeite met écht luisteren: zo maak je gesprekken betekenisvoller (+ hoe het helpt bij overprikkeling)

Waarom breek je een lans voor goed luisteren?

“Als je echt goed luistert, voelen mensen zich gehoord – en je doet zelf nieuwe kennis op. Tegenwoordig wordt vooral verwacht dat je je mening klaar hebt en van je laat horen.  Terwijl het net zo belangrijk is om bij de ontvanger stil te staan: luistert er ook iemand? Als iedereen alleen maar aan het zenden is, komt wat er gezegd wordt helemaal niet aan.”

Hoe komt het dat er weinig echt geluisterd wordt?

“Je zou misschien denken: omdat in deze tijd iedereen door elkaar heen schreeuwt en al die telefoons onze aandacht versnipperen. Het klopt wel dat onze aandacht door de technologie onder druk staat, maar we luisteren ook echt anders dan vroeger. Een jaar of zestig geleden draaide luisteren vooral om gezag en waren er ook groepen die geen stem hadden. Gelukkig is daarin de laatste jaren veel veranderd. Maar sinds iedereen van zich kan laten horen op internet, is het echt minder vanzelfsprekend geworden dat we ook overal naar luisteren. Daarvoor heb je per slot van rekening ook aandacht nodig.”

Wat is nog meer nodig om goed te luisteren?

“Een goede luisteraar beschikt over de juiste concentratie en een open houding. Het gaat om focussen en loslaten op hetzelfde moment. Door te focussen kun je gerichte, onverdeelde aandacht hebben voor de verteller en wat diegene zegt. Je openstellen betekent dat je verwachtingen, oordelen en doelen loslaat. Dat valt niet mee, want vaak vel je al een oordeel zodra je naar iemand kijkt. Als je goed wilt leren luisteren, is het belangrijk om daar inzicht in te krijgen. Welke vooroordelen en aan­names heb je eigenlijk?”

Kun je dat trainen?

“Zeker, vergelijk het met mediteren. In mijn boek Luisteroefeningen schrijf ik over de Amerikaanse componist Pauline Oliveros. Bij haar begon luisteren met steeds haar aandacht terughalen naar het moment: wat hoor ik nu, wat hoor ik nu, wat hoor ik nu? Als je jezelf dat aanleert, of je nou naar muziek of geluiden in de natuur luistert, word je er steeds beter in.”

Je hebt het over oefenen met een ‘open oor’, wat bedoel je daarmee?

“Als je ergens naar luistert doe je dat vaak onbewust met een doel. Je hersenen gaan meteen op zoek naar houvast en herkenning: je wilt betekenis geven aan wat je hoort. Maar dat hoeft niet. Als je luistert met een open oor, stroomt de muziek door je heen en ervaar je wat je hoort. Dat gaat ook op voor een gesprek. Bijna iedereen heeft wel een verwachting, al is het maar de hoop op wederzijds begrip. De truc is om je open te stellen voor alles wat er ook gaat komen.”

Waarom hebben we vaak moeite met een andere mening?

“Vaak denken vertellers dat de ontvangers het met hen eens zijn: luisteren lijkt al een soort legitimering van wat ze zeggen. Maar van nature houden we liever vast aan onze eigen overtuiging, omdat we door de tijd heen geleerd hebben dat die belangrijk is. Als je echt luistert accepteer je het onbekende en dat iemand ergens anders over kan denken dan jij. Als je bedenkt dat het openstellen tijdelijk is, voelt het minder spannend, is mijn ervaring.”

Wat heeft goed luisteren jou persoonlijk gebracht?

“Volgens de Amerikaanse communicatiewetenschapper en filosoof Lisbeth Lipari is er ruimte nodig voor een echte ontmoeting, die niet gericht is op een duidelijke uitkomst. Laatst kwam ik iemand tegen van vroeger uit mijn oude vriendengroep. Al snel bleek dat we behoorlijk anders hadden gestemd bij de laatste verkiezingen. Toen dacht ik: ah, hier schrijf ik dus over. Nu kan ik ‘echt leren luisteren’ in de praktijk te brengen. Na afloop vertelde diegene hoe fijn het was dat ik vroeg waarom hij er zo over dacht, in plaats van meteen mijn mening klaar te hebben. En zelf had ik dingen gehoord die ik anders had gemist.

Je noemt luisteren ‘een krachtig instrument in tijden van over­prikkeling’

“Zeker, omdat je ervoor in het hier en nu moet zijn. Je kunt niet én goed luisteren én tegelijkertijd op je telefoon zitten of bedenken wat je vanavond gaat eten. Als je goed leert luisteren naar de geluiden om je heen terwijl je door een bos loopt, ben je vanzelf aanwezig in het moment. Je ervaart rust en bewustzijn, hetzelfde wat mensen hopen te vinden als ze gaan mediteren.”

Zitten er ook nadelen aan goed luisteren?

“Mogelijk kom je erachter dat er veel slechte luisteraars zijn. Zodra je anderen ruimte geeft en ze echt hoort, merk je dat je die aandacht niet altijd terugkrijgt. Dat is niet per se een prettig gevoel. Maar misschien geef je diegenen wel het goede voorbeeld.”

Wat ervaren mensen als er echt naar hen geluisterd wordt?

“Als iemand goed naar je luistert, kun je volgens de filosofen en schrijvers in mijn boek dingen ontdekken die je nog niet wist. Soms hoor je jezelf in een gesprek voor het eerst woorden aan iets geven die je helderheid verschaffen. Op zo’n moment heeft een gesprek therapeutische waarde: er komt informatie beschikbaar, niet alleen voor de luisteraar maar ook voor de verteller. Dat kan een heel groot geschenk zijn.”