Dit is het effect van dagelijks creatief schrijven

Van een dagboek tot gedichten: schrijven haalt de stofzuiger door je hoofd en maakt alles lichter. Journalist en docent creative writing Karine Hoenderdos over de kracht van creatief schrijven.

Mijn ochtend begint vrijwel altijd met ‘free writing’: gewoon schrijven wat er in me opkomt – zonder structuur, niet pauzeren, de pen niet neerleggen. Meestal pen ik drie bladzijden vol. Dat gaat snel en slordig, mijn hand kan mijn gedachten vaak niet bijbenen. Of is het andersom? Ja, soms wel. Dan heb ik het gevoel dat mijn hand de regie overneemt en de gedachten uit mijn hoofd trekt. De ene keer schrijf ik over praktische zaken, de andere keer over iets wat me bezighoudt. Wat ik ook schrijf, na afloop voelt mijn hoofd schoon en opgeruimd. Alsof ik mijn hersenen even lekker, ook in de kleine kronkels, heb gestofzuigd. Ik lees niks terug, sla het schrift dicht. Mijn dag kan beginnen.

Dat wil ik dus

Mijn inspiratie voor het ochtendschrijven komt van de klassieker The artist’s way van Julia Cameron. Cameron bedacht de ‘morning pages’: de oefening om elke ochtend random drie bladzijden vol te schrijven. Het dagelijks schrijven helpt om richting te vinden, pijn te onderzoeken, problemen te ontrafelen en te veranderen. Zo bedrieglijk eenvoudig, maar toch heel krachtig.

Hoe krachtig, dat bewijst het verhaal van Elizabeth Gilbert, de auteur van Eten, bidden, beminnen. In de tijd rond haar scheiding schreef ze ook morning pages. Een thema dat steeds weer terugkwam, was dat ze Italiaans wilde leren. Bijna elke dag kwam het zinnetje ‘Ik wil Italiaans leren’ bijna onbewust op papier. Totdat ze maar een cursus Italiaans ging doen en daarna besloot om een paar maanden naar Italië te gaan. De rest is geschiedenis.

Nu zeg ik niet dat je door de morning pages een internationale bestseller gaat schrijven en dat die dan ook verfilmd gaat worden met Julia Roberts in de hoofdrol. Maar dankzij de morning pages werd Gilbert zich wel bewust van dit onbewuste, sluimerende verlangen.

Morning pages

Morning pages zijn bijna meditatief of therapeutisch – ze brengen diepe verlangens aan het licht. Maar schrijven kan nog veel meer voor je doen. Het kan ook je creativiteit aanwakkeren door te spelen met taal, bijvoorbeeld door gedichten te schrijven, verhalen of scènes. Als ik lesgeef in creatief schrijven, ben ik altijd weer verrast hoeveel moois er verscholen zit in ons brein, en hoe de pen dat naar voren kan brengen.

Ik vraag aan Mieke Bouma, oprichter van de Storytelling Academy en auteur van verschillende boeken over schrijven, hoe dat werkt. Bouma: “Creatief schrijven zet het onbewuste in werking. Het helpt om je verbeelding vrij te maken.”

Dat laatste is mooi meegenomen. In onze maatschappij draait het zo vaak om de ‘harde’ cijfers, de feiten en de ratio. Er is minder aandacht voor fantasie en creativiteit. Minister Dijkgraaf van OCW, zelf een ‘harde bèta’, pleitte in zijn Kohnstammlezing in 2022 voor meer ruimte voor de ‘zachte’ kwaliteiten zoals creativiteit, sociale skills en praktische vaardigheden.

Creativiteit maakt je sterker. Het is niet alleen maar ‘een beetje spelen’, het is ook de mogelijkheid om oplossingen te zoeken voor problemen en nieuwe wegen te vinden.

Held in je levensverhaal

Maar waar kun je over schrijven? Bouma zoekt het heel dichtbij: “Je eigen leven is een onuitputtelijke bron van inspiratie. Diep bijvoorbeeld een herinnering op uit je vroege jeugd en beschrijf die met al je zintuigen. Of schrijf over de grote keerpunten in je leven, de momenten dat je voelde dat je moest veranderen. Een andere baan, het eind van een relatie, een grote reis: wat ging eraan vooraf en waardoor nam je die beslissing?

De grote winst van schrijven over je eigen levensverhaal is dat je afstand neemt. Je kijkt ernaar zoals een scenarioschrijver kijkt naar een filmscript. Je bedenkt: waarom zou dit op mijn pad zijn gekomen, en hoe ga ik – de hoofdrolspeler in mijn eigen levensverhaal – hiermee om? Dat kijken met afstand is heel bevrijdend. Het maakt je bewust van patronen en het besef dat er altijd een keuze is.

Laatst had ik een cursist die een goede baan had in het bedrijfsleven en van de ene dag op de andere werd ontslagen. Hij voelde zich wanhopig, maar dacht ook: wat zou de held in mijn levensverhaal nu doen? Hij pakte zijn verwaarloosde talent voor schilderen op en exposeert nu regelmatig. Je kunt je slachtoffer voelen in je levensverhaal of de held zijn die er iets mee gaat doen.”

Ik voel me altijd heel opgeruimd en ontspannen na het schrijven. En dat effect is ook wetenschappelijk bewezen. In een recent artikel in The guardian stond een mooi overzicht van het effect van creatief schrijven op de gezondheid. Schrijven versterkt het immuunsysteem, verlaagt de bloeddruk en geeft zelfs letterlijk meer lucht doordat het de longfunctie verbetert.

Je kunt gebeurtenissen verwerken, krijgt meer ruimte in je hoofd en kunt met meer afstand kijken naar de dingen die je zijn overkomen. Door schrijven verbetert de stemming en leer je om je emoties te observeren en beschrijven. Ikzelf zie schrijven als een soort herkauwen. Als je wilt, doe je dat telkens opnieuw – want papier is geduldig.

Liever laag, die lat

Geertje Couwenbergh is auteur van Zin, een boek over schrijven. Ze geeft ook schrijfretraites en workshops en zegt: “Je geest zichtbaar maken, dat is voor mij de definitie van schrijven. Of het nu een boodschappenlijstje is, een Instagram-post of een autobiografie: je maakt je binnenwereld zichtbaar. Letterlijk.

Censureer jezelf niet bij het schrijven, laat alles naar voren komen, zeker als je voor jezelf schrijft. Dat vereist soms moed, maar schrijven is een heel veilige manier om alle gedachten onder ogen te komen. En dat is echt niet alleen maar kommer en kwel. Soms schrijf ik, of mijn cursisten, terwijl de tranen over onze wangen biggelen. Maar mijn ervaring is dat mensen eerst door een laag bagger heen schrijven en dan vaak bij fris water aankomen.”

Couwenbergh is een voorstander van dagelijks schrijven. Ze biedt een jaarprogramma aan met 365 kleine schrijfopdrachten. Wat gebeurt er als je elke dag schrijft? “Als eerste ontwikkel je veel schrijfspierkracht. Wat dat betreft is schrijven net als bijvoorbeeld sporten of een muziekinstrument bespelen: je leert het alleen door het te doen. Ook kun je jezelf verrassen. Door elke dag te schrijven, zeker als iemand anders je schrijfopdracht bedenkt, kom je uit je vaste groeven en patronen. De deuren en ramen gaan open.”

Schrijven legt dus je diepste verlangens bloot, het stimuleert je verbeelding, kan stress verminderen en je bloeddruk verlagen, maakt je creatiever…

Maar hoe ga je die superpower ook echt benutten? Mijn belangrijkste advies: leg de lat zo laag mogelijk. Niemand verwacht dat je de nieuwe Anjet Daanje of Babs Gons wordt. Het gaat niet om wát je schrijft, het gaat erom dát je schrijft. Niemand hoeft het te lezen, jijzelf niet eens. Spelfouten doen er al helemaal niet toe.

Voor mij werkt het goed als ik geen duur of chic notebook gebruik, want dan lijkt het alsof mijn schrijfsels ook veel waard moeten zijn – en dat belemmert me. Een schrift of notitieblok is fijner. Schrijf met een goedkope fineliner, je favoriete balpen die lekker over papier glijdt of een potlood, alles is goed. Schrijf als je wakker wordt, tijdens je koffiepauze, voordat je gaat slapen. Vijf minuten is al genoeg. Wat je ook doet: pak die pen, pak dat papier. Stofzuig je hoofd, prikkel je verbeelding. Schrijf jezelf blij.