Wachten tot de tijd rijp is
In deze tijd, waarin we zo veel moeten, komt het er volgens psychiater en filosoof Antoine Mooij eigenlijk op neer dat we wat vaker geduld moeten hebben. ‘Wacht maar tot iets is uitgerijpt. Tot het vorm heeft gekregen.’
Is het tekort de essentie van ons bestaan?
“Het is beide: verlangen en tekort. Mensen zijn narcistische wezens: je bent gericht op jezelf, op je overleven, en egoïstisch tot op het bot. Dat is ook noodzakelijk, want mensen die dat niet zijn, redden het niet. Alleen: even noodzakelijk is het besef dat er ook iets is wat verder reikt – dat je maar een van velen bent. Dat je wel hard kunt werken, maar dat je niet alles in eigen hand hebt. Dat je kinderen bijvoorbeeld toch hun eigen gang gaan, dat je ze niet kunt sturen. Je kunt jezelf niet eens aansturen.
Maar dat besef past niet in deze tijd, want de boodschap is juist dat je jezelf onder controle moet krijgen, dat alles wat je wilt binnen handbereik is. Dus dat tekort moet ‘weg’. Het wordt niet gezien als een wezenlijke laag van het bestaan; dat er nou eenmaal dingen zijn die je niet kunt krijgen, dat je daarin onvermogend bent.
La douleur d’exister, noemde de Franse psychoanalyticus Jacques Lacan (1901-1981) dat: de smart van het leven. Wat inhoudt dat in het leven onvermijdelijk teleurstellingen zijn, dat niet alles waar je naar streeft verwerkelijkt kan worden, dat er dingen gebeuren die niet hersteld kunnen worden. Terwijl dat besef juist een diepte aan het leven kan geven, een diepte die ontbreekt als je helemaal in het nu-nu-nu zit en moet genieten.”
En we moeten ook nog eens gelukkig zijn.
“Ja, het overheersende idee is dat je moet genieten en streven naar geluk. Want: er moet geproduceerd en dus geconsumeerd worden. Je moet nú genieten. Alsof dat iets is wat überhaupt op bevel kan, en alsof dat altijd prettig is. Alsof dat het hogere doel van het leven zou zijn. Maar geluk is niet een staat van zijn, geluk is een toestand. Dus je kunt even gelukkig zijn, maar het volgende moment is het weer over.
Het is iets wat je toevalt, een soort toegift. Het is dus niet iets wat je kunt bereiken door ernaar te streven, en ook niet iets wat je kunt pakken. Gelukkige momenten zijn belangrijke momenten, want die doortrekken het hele leven, dus niets ten nadele daarvan. Maar als het moet, wordt het iets anders. Dan is het niet iets wat je toevalt en waar je dankbaar voor bent, maar lijkt het wel of je een portie ‘je prettig voelen’ kunt halen. Dan wordt het een oppervlakkig gevoel dat niet beklijft, en ook weer onvrede achterlaat. Want het leven draait niet om gevoelens die voortdurend opgewekt moeten worden.”
Waar draait het leven dan om?
“Toch wel om een verlangen naar vervulling, denk ik. En het besef dat het niet volledig lukt, is daarbij essentieel. Maar ook het feit dat je iets wilt met je leven en het op een bepaalde manier wilt vormgeven, en daar iets voor doet. Wij mensen zoeken naar een vervulling, naar iets wat we kunnen bijdragen. We willen van betekenis zijn, op welke manier dan ook, voor onze kinderen, ouders, broers, zussen, vrienden. Dat is in wezen de basis. Van daaruit leven mensen en daar kun je ook weer op terugvallen. Maar belangrijk is ook om voeling te blijven houden met die andere kant van het bestaan: met de dimensie van het tekort.”
