Als je voortdurend streeft naar geluk, voel je je juist vaak zoekend en ontevreden. Meebewegen met het leven, daar draait het eigenlijk om, ontdekt journalist Otje van der Lelij.
De afschaffing van de hemel
Dat geluk tegenwoordig zo hoog op de agenda staat, heeft volgens Hans Thijssen, hoogleraar filosofie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, te maken met de ontkerkelijking. ‘In het vroege christendom is het idee ontstaan dat het leven op aarde een lijdensweg is, waarin volmaakt geluk niet mogelijk is. Het enige wat mensen konden doen, was uitkijken naar een hiernamaals – waarin goede christenen beloond zouden worden met eeuwigdurend geluk.’ Nu de hemel is afgeschaft, willen we de hemel hier op aarde. Geluk en het najagen ervan, is een doel op zich geworden. Sterker nog: we vinden dat we er recht op hebben.
De markt speelt hier gretig op in. Overal duiken coaches en motivatiesprekers op die het evangelie van het geluk verkondigen. En ons voorspiegelen dat ook wij gelukkig kunnen worden, als we maar deze workshop volgen of dit boek lezen. ‘Het vermarkten van geluk heeft een zekere devaluatie van het begrip met zich meegebracht,’ schrijft Herman Pleij, emeritus hoogleraar middeleeuwse letterkunde, in zijn essay Geluk!?. ‘Geluk is een hebbeding geworden. En wie van geluk geen gewoonte maakt, is een loser.’

Inclusief het ongemak
Het probleem met het woord ‘geluk’ is dat iedereen het anders gebruikt. Het huidige geluk kan een hap frisse lucht zijn, een goed glas wijn en mooie muziek. Pleij schrijft: ‘Geluk is een onhanteerbaar begrip geworden. Het spat alle kanten op, hoereert met de reclame en laat zich inpakken als betaalbare attractie. Dat krijg je ervan als je neerdaalt uit de hemel. Want wat moet je nu met iets wat gewoon mazzel kan betekenen, maar evengoed durft te verwijzen naar de meest persoonlijke ervaringen die zich nauwelijks in woorden laten vatten?’
‘Is het niet tijd, vraagt Pleij zich af, om ‘weer wat onderscheid aan te brengen in de grabbelton vol welbehagen?’ Dat geluk een containerbegrip is geworden, maakt een gesprek erover lastig. Want waar hebben we het eigenlijk over? Volgens de Australische psycholoog Brock Bastian jagen veel mensen pleziertjes na in hun zoektocht naar geluk, zo schrijft hij als ik hem mail. ‘We zijn altijd op zoek naar de volgende aankoop, de volgende reis, de volgende feelgood-ervaring. Ondertussen proberen we nare gevoelens zo veel mogelijk te bestrijden, want je rot voelen past niet bij ons collectieve idee van een gelukkig leven.’
Maar met deze geluksbenadering schieten we ons doel voorbij. Want om écht gelukkig te kunnen zijn, hebben we nare gevoelens juist nodig. Bastian: ‘De gelukkigste momenten in het leven vinden vaak plaats op het snijvlak van plezier en pijn. Grote overwinningen zijn alleen groot omdat ze bloed, zweet en tranen hebben gekost; het vinden van de ware liefde is zo overweldigend omdat het ons kwetsbaar maakt; en het voor de eerste keer vasthouden van een pasgeboren baby is voor veel ouders een intens geluksmoment, maar gaat ook gepaard met angst, pijn en onzekerheid.’ Kortom: geluk en pijn horen bij elkaar. Als we ongemakkelijke gevoelens geen plek meer geven in ons bestaan, wordt het leven vlak en betekenisloos.
- Het volledige verhaal ‘Anders denken over geluk’ is te lezen in Flow 5.
Tekst Otje van der Leij Illustraties Hadas Friedland Hayun