Een ode aan simpeler leven: 'Van iets mínder prikkels om je heen ga je je beter voelen'

Ja, alles verandert, maar is dat eigenlijk alleen maar slecht, vraagt journalist Roos van Hennekeler zich af. Want we winnen ook veel bij wat we – in materieel opzicht – verliezen. Meer verbinding met elkaar bijvoorbeeld.

Denkers van Socrates tot aan de Boeddha hebben ons al duizenden jaren geleden verzekerd dat het simpele leven het goede leven is. “Toch zijn onze levens vooral in de afgelopen eeuwen alleen maar decadenter en voller geworden,” zegt de Britse filosoof Emrys Westacott.

Hij schreef er het boek The wisdom of frugality (De wijsheid van soberheid) over, waarin hij onderzoekt hoe het kan dat de meeste mensen de waarde van de eenvoud in theorie omarmen, terwijl ze in de praktijk een leven van steeds meer, meer, meer lijken na te jagen.

Tevreden met minder

Volgens Westacott komt dat doordat we niet zozeer geleid worden door bewuste kennis over wat ons gelukkig zal maken, maar door verlangens en neigingen die evolutionair bepaald zijn – gericht op ons overleven, niet op ons geluk. Het verlangen dat met name sterk in ons is verankerd, is het verlangen naar status: we willen niet onder aan de sociale ladder belanden.

In de afgelopen decennia zijn de manieren waarop we ons kunnen onderscheiden van anderen gigantisch toegenomen. Omringd door mensen die altijd meer dan wijzelf lijken te hebben – een groter huis, mooiere kleren, een belangrijkere baan, een spannender sociaal leven – kan het moeilijk zijn om tevreden te zijn met minder.

Dat wordt bijvoorbeeld onderbouwd door onderzoek van Kate Pickett en Richard Wilkinson, waarover ze in hun boek The spirit level schrijven: ons welzijn wordt maar in beperkte mate bepaald door onze ‘absolute’ levensstijl: het gaat grotendeels om wat we hebben en doen in vergelijking met de mensen om ons heen.

Altijd streven naar méér

Anders was ons geluksniveau ook wel enorm gestegen in de afgelopen eeuw, in gelijke tred met de gigantische stijging in materiële welvaart. Dat we vaak omringd worden door mensen die meer hebben dan wij houdt een gevoel van gebrek in stand, waardoor we altijd maar streven naar méér – zelfs terwijl we dromen van een simpeler leven. Niet omdat we gelukkig worden van die dure elektrische fiets die iedereen heeft, maar omdat we (onbewust) onze plaats op de sociale ladder bewaken. Ooit was dat namelijk cruciaal voor ons overleven.

We houden elkaar dus in een soort houdgreep wat al dat consumeren betreft – nog eens enorm versterkt door de verfijndheid van marketing, die inspeelt op al onze lichamelijke en mentale hunkeringen. Gelukkig worden we er niet van, eerder overprikkeld, gecombineerd met een vaag schuldgevoel door de wetenschap dat we bijdragen aan de uitbuiting van mens, dier en natuur.

Maar het is moeilijk om er in je eentje mee te stoppen. “Om die reden hebben mensen de waarde van het sobere leven vooral ontdekt in tijden waarin iederéén minder had,” zegt Westacott. “Dan ontstaat er een noodzaak om het simpele leven te herwaarderen – en worden de vruchten ervan steeds opnieuw ontdekt.”

Dat we ons in een periode van transitie bevinden, waarin we tegen de grenzen van de groei opgebotst zijn, zou dus zomaar zo’n kans kunnen zijn om het simpele(re) leven te herontdekken.

Volumeknop open

Als we de waarde van het sobere leven willen herontdekken, moeten we wel de manier waarop we over de huidige veranderingen praten in de gaten houden, denkt Fer van der Reijken, overste-broeder van het Stadsklooster San Damiano in Den Bosch. Hij leeft als volgeling van de heilige Franciscus van Assisi relatief bescheiden.

“Men kan blijven hangen in het verhaal dat we van alles moeten inleveren,” waarschuwt hij. “Het is daarom ook heel belangrijk dat we nadenken over de manier waarop we betekenis geven aan al deze veranderingen. De nieuwe soberheid die eraan gaat komen, wordt ons in zekere zin opgelegd. Door de energiecrisis, klimaatverandering, inflatie, noem maar op. Dan is het de kunst om te vragen: waar kunnen die veranderingen juist leiden tot méér?”

Als ik die vraag op basis van mijn eigen ervaringen met soberheid probeer te beantwoorden, kom ik al gauw tot de conclusie dat het ‘meer’ ’m voor mij voor een groot deel zit in mijn zintuigen. Als ik minder overspoeld word door prikkels, ga ik meer zien, horen, ruiken en voelen.

Het is altijd alsof iemand ineens de volumeknoppen van de wereld open heeft gedraaid: alles lijkt kleurrijker, interessanter, poëtischer. ‘De wereld zit vol met magische dingen, geduldig wachtend tot onze zintuigen scherper worden,’ schreef de Ierse dichter W.B. Yeats al.

Met mijn zintuigen op volle sterkte voel ik me ook altijd meteen wat gelukkiger. Dat heeft volgens Stanford-psychiater Anna Lembke te maken met de dopaminereceptoren in mijn brein: door een overload aan plezierige prikkels kan ons brein zichzelf minder gevoelig maken voor plezier, om ons beloningssysteem in evenwicht te houden.

Dat gaat ons brein compenseren met pijn, in de vorm van gevoelens van leegheid of hunkeringen, schrijft Lembke in haar boek Dopamine nation. Vaak proberen we die gevoelens te verdoven met nóg meer plezierige prikkels, en zo komen we dus in de bekende vicieuze cirkel terecht. Haar stelling: juist van iets mínder comfort en prikkels ga je je paradoxaal genoeg beter voelen.

Vaker samen zijn

Van der Reijken denkt daarnaast dat mensen zich door iets minder welvaart, prikkels en comfort weer meer op elkáár gaan richten. “Net zoals we tijdens de lockdowns ineens herontdekten hoe leuk het eigenlijk is om met z’n allen om de tafel te zitten en een bordspel te spelen.”

Westacott deelt die verwachting: “Ik kan me ook voorstellen dat mensen, als het steeds duurder wordt om je huis te verwarmen, wat vaker in de buurtkroeg gaan zitten – daar is het immers warm. En daar vinden we ook de ander ineens weer.”

Dat vind ik een mooie gedachte: hoe meer welvaart, hoe meer mensen in staat zijn zich terug te trekken in hun eigen comfortzone. Misschien is het wel goed voor ons om daar weer uit te komen – ook als je kijkt naar de wijdverspreide eenzaamheid. “Wie weet worden we daardoor juist weer solidairder met de mensen die het in deze periode echt moeilijk hebben en zijn we meer bereid hen te helpen,” oppert Van der Reijken.