Voel jij je snel persoonlijk aangevallen? #2

Catelijne Elzes merkte dat ze zich snel beledigd voelt als iemand haar eigenlijk wil helpen of een kritische vraag stelt. Waar komt dat patroon vandaan? Ze ging te rade bij verschillende deskundigen en deelt haar inzichten in vijf afleveringen. Deel 2: ontrafel je reactie.

Psycholoog en mindfulnesstrainer Ger Schurink geeft in zijn boekje Mindfulness een heldere uitleg over gewoontepatronen, automatisch gedrag waar je steeds in schiet: ‘Een gewoontepatroon is een automatisch verlopende reactie die in gang wordt gezet door een bepaalde aanleiding. Elk patroon bestaat uit een aaneenschakeling van gedachten, gevoelens en gedrag. Als bepaalde patronen je in het dagelijks leven hinderen, is de eerste, cruciale stap: inzicht krijgen in de verschillende onderdelen van die reactie.’ Volgens Schurink hebben alle emotionele reactiepatronen vier delen: aanleiding, negatieve automatische gedachten, gevoel & lichamelijke gewaarwordingen en tegenmaatregelen (denken, doen). Een voorbeeld: iemand stelt op je werk een kritische vraag (aanleiding). O jee, ze vindt me niet deskundig, denk je, ik weet er natuurlijk ook eigenlijk niet genoeg van (negatieve gedachten). Je wordt angstig, voelt dat je gaat blozen en je hart bonst in je keel (gevoel & lichamelijke gewaarwording). Vervolgens ga je denken en doen, bijvoorbeeld veel en snel praten, je terugtrekken of in gedachten tegen jezelf zeggen: het valt wel mee, het komt vast wel weer goed. Op de wat langere termijn kan ‘doen’ ook inhouden: te veel eten, alcohol drinken, afleiding zoeken, moeilijke situaties vermijden of veel willen presteren.

Afstand en ruimte creëren

Door gewoontepatronen (achteraf) op deze manier te ontrafelen, zul je in de toekomst makkelijker merken dat je in een patroon schiet en kun je het proces wellicht bewust stoppen. Bovendien heb je nu een begrijpelijke verklaring voor je manier van reageren. Je reactie krijgt betekenis. Schuring: ‘Dat op zich geeft al wat afstand en ruimte.’

Oefenen, oefenen, oefenen

Als je hardnekkige en complexe gewoontepatronen wilt doorbreken, is Schurings advies om de tegenmaatregelen (denken, doen) achterwege laten. Je vervangt dit door nieuw gedrag. In het voorbeeld hierboven zou je de boel even kunnen laten in plaats van veel en snel te praten. Of je kunt een vraag stellen. Andere voorbeelden van mogelijk nieuw gedrag: bij een meningsverschil eerst luisteren naar de ander in plaats van direct je eigen mening geven en de ander in de rede vallen. Of juist, als je geneigd bent je niet te uiten of aan te passen: zeggen wat je wilt, wat je dwarszit, ruimte innemen. Heb je een aantal alternatieven voor je gewoontepatronen bedacht, dan kun je een actieplan opstellen. Schuring: ‘Begin met kleine stappen. Pas je actieplan bijvoorbeeld eerst toe in situaties die het minst moeilijk voor je zijn. Het motto is oefenen, oefenen, oefenen.’