Reizen naar Indonesië: waar je door rituelen leert hoe je samenleeft met natuur en elkaar

Door Maddy Stolk

22 oktober 2025

Voor schrijver Maddy Stolk voelt Indonesië, het land van haar ouders, als het thuiskomen. Ze is keer op keer verrast door de indrukwekkende rituelen die ze er meemaakt. Dit is waarom.

Met bijna achttien uur vliegen achter de rug en nog anderhalf uur in een taxi voor de boeg draaide ik het autoraampje open toen de taxichauffeur een kreteksigaret opstak. Samen met het kabaal van het hysterische verkeer van Jakarta en een zwerm uitlaatgassen kwam er ook iets vertrouwds de taxi inwaaien: tropenlucht. Een mix van zoete geuren, diesel, eten en een drukkende warmte die ik onmiddellijk herkende als: thuis.

Gesprek tussen mens en natuur

Mijn eerste reis leidde me langs de zuidoostkust van Java. Ik belandde midden in Larung Sesaji, een ceremonie waarbij manden vol rijst, bloemen, houtsnijwerken en andere handgemaakte geschenken met boten de zee op worden gebracht. Daar, ver van de kust, worden ze aan de oceaan geschonken. Het was geen toeristisch spektakel, geen show voor buitenstaanders. Ik stond er onbeholpen bij, daar op dat strand, begreep niet wat er gebeurde.

Een van de vissers die een boot de zee in had laten gaan en terug naar de kust was gezwommen, kwam naast me staan en bood me een doorweekte kretek aan. Afslaan leek me geen optie, dus deed ik net als hij verwoede pogingen het ding aan te krijgen. Zonder een vraag af te wachten, stak hij daarna in vloeiend Engels van wal terwijl hij richting zee knikte: “Zo danken we de natuur voor haar overvloed en vragen we bescherming tegen stormen en de grillen van de oceaan.” Hij lachte zijn tanden bloot toen ik hem stomverbaasd aankeek.

Zijn sigaret vatte vlam en hij bood me de zijne aan omdat ik nog stond te klungelen. “De zee geeft niet alleen, de zee neemt ook. Deze offers zijn niet zomaar rituelen, ze zijn een gesprek tussen mens en natuur. We leven samen: wij vragen, zij geeft. En we mogen nooit vergeten haar te bedanken, snap je?” Ik snapte het. Larung Sesaji, een ritueel met zowel hindoeïstische als islamitische invloeden die in de Javaanse cultuur samensmolten, herinnert mensen eraan dat zij onderdeel zijn van een groter geheel.

Op een muisstil eiland

Ik had al heel wat voetstappen gezet op alle eilanden die Indonesië rijk is, toen ik destijds met mijn tweejarige dochter onder de arm besloot dat ik heus op dezelfde voet door kon gaan met reizen als toen ik nog kinderloos was. Afgezien van het begin van die taxirit van het vliegveld van Jakarta naar de stad, ging het wonderwel.

Tot we op Bali op Nyepi stuitten. Nyepi is de dag van de stilte, een hindoefeest dat het nieuwe jaar inluidt volgens de maankalender van Bali. Voorafgaand aan deze dag vindt er een enorm feest plaats met juist zo veel mogelijk lawaai en Ogoh-Ogoh: een optocht met gigantische, demonische poppen. Het zijn symbolen voor de boze geesten die verdreven moeten worden.

Toen we de volgende ochtend wakker werden en honger en dorst hadden, ontdekten we dat alles, maar dan ook alles tot stilstand was gekomen. Er was geen elektriciteit – dus geen ventilator en geen internet – geen stromend water, geen werkende wc. Ook toeristen moeten binnenblijven tijdens Nyepi. Op het hele eiland is het muisstil: de luchthaven is dicht, de straten zijn leeg en er is geen auto of brommer in zicht.

Voor de Balinezen is het een moment van bezinning en reiniging, voor mij was deze dag zonder westerse luxe één grote confrontatie met mezelf. De stilte zal ik nooit vergeten: ze was zo geruisloos dat je haar kon horen. Alle dieren op ons terrein gaven zich er moeiteloos aan over en strekten zich loom uit in de schaduw onder de bomen.

Rouwrituelen met vreugde

Niet lang na het overlijden van een dierbaar familielid toog ik weer eens naar Indonesië om bij te komen, op te laden. Ik was op zoek naar iets wat ik niet helemaal kon duiden; mijn plan was om me te laten leiden door waar de wind me heen blies. Mijn vertrouwen werd beloond: mijn reis leidde naar Sumatra, waar ik terechtkwam in het islamitische festival Tabuik. Een drukbezochte viering ter herinnering aan de dood van Hassan, de kleinzoon van de profeet Mohammed.

Ook bij dit festival worden grote, versierde bouwwerken door de straten gedragen. Ze lijken nog het meest op torens met parasols erop en deden bijna buitenaards aan. Met veel ceremonie worden de torens naar zee gebracht, waar ze in het water worden gedompeld. Het ritueel is een mengeling van islamitische tradities en lokale culturele invloeden.

Opeens begreep ik mijn behoefte om telkens terug te keren naar het land waar mijn wortels liggen

Het loslaten van de tabuiks (torens) symboliseert het accepteren van verdriet en het begin van iets nieuws. Rouw wordt gedeeld en niet weggestopt. Opeens begreep ik mijn behoefte om telkens terug te keren naar het land waar mijn wortels liggen: het is mijn behoefte om deel uit te maken van een gemeenschap die niet alleen verbonden is met elkaar, maar ook met de natuur en met iets groters dan zichzelf.

Zorgen voor wat je lief is

Tijdens het schrijven van mijn roman Soedah, laat maar, dat over mijn Indische familiegeschiedenis gaat, logeerde ik bij vrienden in Midden-Java. Op dat moment werd daar Bersih Desa gevierd, waarbij het dorp wordt schoongemaakt, letterlijk én symbolisch. En iedereen, het hele dorp, doet eraan mee. Toen ik mijn bewondering uitsprak voor de innige samenwerking van jong en oud, en hoe alles in het dorp met zo veel zorg en liefde werd hersteld, haalden mijn vrienden hun schouders op. Voor hen was het niet meer dan logisch: “Het dorp zorgt voor ons, dus wij zorgen voor het dorp. Dat is hoe het werkt.”

Het deed me denken aan Larung Sesaji en de woorden van de visser-die-ook-taxichauffeur was: “We leven samen met de natuur: wij vragen, zij geeft.” Ter plekke realiseerde ik me dat dankbaarheid niet alleen een gevoel is, maar ook een handeling. Het is een vorm van verbinding, een stilzwijgende afspraak tussen mens en natuur. Bovenal hebben de rituelen me geleerd dat betekenis niet iets is wat je vindt, maar iets wat je creëert – door aandacht, verbinding en dankbaarheid.