Zo krijg je meer echte aandacht en verrassingen in je leven

Soms vliegt een dag voorbij − en kom je er ’s avonds achter dat je eigenlijk alles op de automatische piloot hebt gedaan. Hoe las je meer echte aandacht en verrassing in je leven in?

Wij mensen zijn gewoontedieren. Wetenschappers hebben vastgesteld dat zelfs zoiets als elke dag je bed opmaken gelukkiger maakt. Net als een consequent ochtendritme waarmee je de dag goed begint, waardevolle rituelen die je tot rust brengen of de herkenning van een plek waar je graag komt. Totdat je je realiseert dat je dagen vaak exact zo verlopen als je had gepland.

Je hoeft er nauwelijks nog bij na te denken, voordat je het weet is er alweer een week voorbij. Herkenbaar? Grote kans dat je steeds vaker op de automatische piloot navigeert. Soms bijna letterlijk: als je thuiskomt, realiseer je je dat je de reis in een waas hebt afgelegd.

Aangenaam analoog

Wetenschappers denken dat we elke dag tot wel tienduizenden beslissingen nemen, tot aan de onbeduidendste kleine dingen aan toe. Bijvoorbeeld hoe we onze schoenveters moeten strikken. Gelukkig neemt ons brein een hoop van die beslissingen uit handen. Het default network, zoals dit deel van je hersenen heet, leert in de loop der jaren bij en trekt steeds meer naar zich toe.

Dat betekent dat je ongemerkt steeds meer kunt doen zonder er bewust bij na te denken. De geoliede machine van je onderbewustzijn doet het werk voor je. Dat klinkt rustig, maar is het tegenovergestelde van mindful in het leven staan. Je bent niet met echte aandacht bij de dingen en een frisse blik is ver te zoeken. Driekwart van de mensen is daardoor regelmatig ontevreden over hoe ze hun tijd doorbrengen, zo concludeerde de Sloveense hoogleraar sociologie Renata Salecl.

Wakker worden

Daarbij wordt een leven dat altijd maar efficiënt doorraast wat voorspelbaar, want er blijft weinig ruimte over voor verrassing, verwondering en verstilling. Terwijl dat juist de momenten zijn waarop je je verbonden voelt en ziet hoe mooi het leven kan zijn, schrijft de Britse ondernemer Chris Baréz-Brown in zijn boek Wake up!: stop met leven op de automatische piloot.

Wakker worden, noemt hij die staat van volle bewustzijn ook wel. Het gaat er volgens hem niet om dat we de automatische piloot volledig uitschakelen, maar we mogen best wat vaker het stuur overnemen. Houd het wel speels, benadrukt hij: ‘Te hard je best doen levert stress op, en dat nodigt juist de automatische piloot uit om extra in te grijpen om je zo extra te helpen ontlasten.’

Automatische piloot

Dat we beschikken over een mobieltje dat uitnodigt tot gedachteloos swipen, helpt ook niet mee. Of denk aan de volgende aflevering van een serie die je kijkt die al automatisch start, waardoor je zo een uur later op bed ligt dan je eigenlijk wilde. Of een Instagram-feed die gaat refreshen – precies op het moment dat je alles wel had gezien. Door in te spelen op de zwaktes van onze automatische piloot, berooft moderne technologie ons in feite van onze vrije wil.

Tristan Harris, oud-medewerker van Google, realiseerde zich dat hij helemaal niet wilde meewerken aan producten die ervoor zorgen dat mensen zo lang mogelijk op hun telefoon blijven. Om in plaats daarvan mensen te helpen hun onbewuste gewoontes te doorbreken, richtte hij de organisatie Time Well Spent op (nu Center for Humane Technology).

In elk geval is het niet gek dat veel manieren waarmee je de sleur kunt doorbreken aangenaam analoog zijn: niets of niemand die trucjes kan toepassen om je aandacht te kapen. Van een lp opzetten en een papieren boek lezen (en ruiken en voelen) tot het fotograferen met een camera waar een filmrolletje in zit. Doelbewust, met aandacht, slow.

Geld in een boom

Van de automatische piloot af kan een kwestie zijn van jezelf vaker iets leuks gunnen, of van een andere draai aan de dingen geven en zo nu en dan indruisen tegen de geijkte regels. Taart eten zonder dat er iets te vieren valt, op een zonnige dag naar de bioscoop, een spontane picknick of een gesprek aanknopen met iemand op de straat.

Vrijwilligerswerk is een goede manier om je ogen te openen en in contact te komen met mensen en plekken die je anders nooit zou leren kennen. Uit je comfortzone stappen hoort er ook bij. Daar is bijvoorbeeld sprake van bij het nemen van koude douches, waarvan liefhebbers merken dat het je af kan helpen van veel negatieve patronen.

Doordenderen

Het irritantste van maar doordenderen, is misschien wel de zeurende wetenschap dat je wéér niet toekwam aan wat je graag wilde doen, omdat de dagelijkse routine nou eenmaal altijd voorrang eist. Bovendien heb je geen idee van wat je misschien mist.

Een leuk (maar ook best confronterend) voorbeeld daarvan is een filmpje van de Amerikaanse schrijver Amy Krouse Rosenthal (1965-2017). In een boom langs een drukke straat in Chicago hing ze honderd briefjes op van een dollar. Ze had gedacht dat voorbijgangers die er direct uit zouden plukken, maar in werkelijkheid liepen de meeste mensen er ongestoord langs. In de video ervan kun je zien hoe velen van hen de geldbiljetten wel degelijk lijken te zien dwarrelen in de wind, maar dat hun aandacht overduidelijk is gekaapt door hun interne autopiloot.

De wolken volgen

De Nederlandse jeugdarts Nupur Kohli doet onderzoek naar de gevolgen van stress. Volgens haar helpt je automatische piloot je hoofd te ontlasten, wat dan weer kan helpen tegen stress. “Vraag je af waarom iets een gewoonte is. Als het iets is wat jou rust en energie geeft, is het oké.” Tegelijkertijd kan het heel ontspannen om uit je dagelijkse routine te breken. Simpele manieren die ze noemt: “Gekke ijsjes uitproberen bij de ijswinkel. De stofzuiger gebruiken als microfoon. Verhaaltjes verzinnen over mensen in de trein.”

Wat ze zelf op vaste basis doet: gedurende de dag af en toe even opstaan om naar buiten te kijken. Niet naar bomen, mensen of auto’s, maar omhoog naar de lucht. Kohli: “Het staren in het oneindige of het volgen van de wolken die voorbijgaan, werkt bijna meditatief. Ik begon ermee omdat ik soms veel achter een beeldscherm zit en dit mijn ogen rust geeft, maar ik heb er zo veel meer aan. Als ik me ergens druk om maak, kan ik dat direct alweer wat relativeren.”

In het diepe duiken

Ook leuk: vraag een vriend of collega een ingrediënt te noemen waar je die avond mee gaat koken. Of pak er de volgende keer dat je met een paar mensen rond de tafel zit een set gesprekskaarten bij, zodat je niet automatisch naar de vaste onderwerpen grijpt, maar de diepte in duikt en elkaar nog beter leert kennen. Ga eens expres in de verkeerde rij van de kassa staan, en misschien wel de simpelste (en grappigste) manier om de automatische piloot om de tuin te leiden: poets je tanden met je andere hand.

Hoe vertrouwd je vaste routines ook voelen, het loont de moeite om het soms net iets anders aan te pakken. Nieuwe dingen doen is goed voor je; niet alleen geeft het je leven kleur, het is ook van belang voor een gezond stel hersenen. Wie haar of zijn brein blijft uitdagen, loopt op latere leeftijd minder kans op het ontwikkelen van onder meer dementie. Je hersenen kunnen namelijk je hele leven nieuwe verbindingen blijven maken.

Zelfs de diepst ingesleten patronen kun je vervangen, ontdekten neurowetenschappers de afgelopen jaren. Met een beetje creativiteit en goede wil, zit je binnen de kortste keren weer wat vaker zelf achter het stuur.

Barista Elise Hermans (25) last regelmatig een micro-avontuur in.

‘Ik bedenk avonturen die niet veel kosten en dichtbij plaatsvinden, maar waarmee je wel iets volledig anders doet dan normaal.’ Zo sliep ze eens in een tent in de tuin. ‘Voor ik ging slapen, keek ik naar de sterren. Zo mooi. Gek genoeg neem ik daar normaal nooit de tijd voor.’

Een andere keer speurde ze op Google Maps naar alle groene gebieden in de buurt en fietste ze er naar eentje die ze nog niet kende. Daar wandelde ze uiteindelijk de hele middag. ‘Ik ga ook graag een weekendje weg naar een stad die ik niet ken. Voor mij zit de grap ’m erin dat je avontuur overal kunt vinden. Eigenlijk creëer je het zelf.’

Copywriter Nanda van Aalst (30)vindt reizen hét medicijn tegen steeds maar doordenderen op de automatische piloot. En dan het liefst in haar eentje. Vriend en vriendinnen laat ze expres thuis.

‘Als je alleen bent in een totaal andere omgeving, word je je sterk bewust van hoe je je voelt.
Ik houd tijdens zo’n reis mijn leven tegen het licht: bewandel ik nog steeds mijn eigen weg en ga ik niet ongemerkt mee met een of ander stappenplan dat de maatschappij heeft bedacht?’

Artdirector Suus Wolters (52) zwemt samen met haar man geregeld in open water, ook in de winter.

‘Alleen al het besluit om in ijskoud water te gaan zwemmen, geeft je een onwijze boost. En de wilskracht die je ervoor moet opbrengen, werkt door op andere gebieden. Ik beschouw nu lang niet meer zo veel
als vanzelfsprekend. Belangrijke keuzes ben ik ook veel bewuster gaan maken, bijvoorbeeld welke mensen ik echt graag om me heen heb.’

Maar het zit ’m juist ook in de kleine dingen, merkt ze. ‘Voorheen lette ik nooit op de natuur als ik ergens naartoe reed, maar nu zie ik elk prachtig detail van alle jaargetijden.’

Schrijver Suzanne Peters (34)daagt zichzelf sinds een aantal jaar uit met een challenge.

Dertig dagen Spaans leren bijvoorbeeld, al is het maar tien minuten per dag. Ze begon ermee toen ze tijdens een winterdepressie besloot honderd dagen achter elkaar iets positiefs over zichzelf op te schrijven. ‘Dat deed zo veel goeds voor me, dat ik er meer mee wilde doen. Op deze manier doe je dingen waar je normaal geen tijd voor maakt. En de tijdelijkheid houdt het fris.’