Hoe legpuzzels maken kan zorgen voor meer rust en controle

Zo’n beetje iedereen op Instagram doet het. Want iets simpels als legpuzzels maken kan veel brengen: rust, het gevoel even controle te hebben en schoonheid, zeker met de illustraties van nu.

Het ziet er zo fijn uit, een tafel vol puzzelstukjes op een regenachtige zondagmiddag. Misschien doe je het af en toe weer, of nog. Of heb je herinneringen aan hoe je als kind puzzelstukjes sorteerde – eerst de randjes – en bij elkaar zocht. Legpuzzels maken is, aan de vele Instagram-posts te zien, aan een opmars bezig. Het brengt je in een kalme gemoedstoestand, iets wat veel mensen juist nu wel kunnen gebruiken.

De Amerikaanse klinisch psycholoog Michelle McCoy Barrett vertelt in een interview op Popsugar.co.uk dat we in onzekere en stressvolle tijden activiteiten nodig hebben die een gevoel van controle geven, dat heeft een rustgevend effect op onze geest.

Kenmerken van dit soort activiteiten zijn bijvoorbeeld dat je de tijd vergeet en afleidende gedachten verdwijnen. Opgaan in een legpuzzel is daar bij uitstek geschikt voor. McCoy Barrett: “Net als bij mediteren ontspant puzzelen je brein en lichaam, het vermindert stress en kan zelfs je hartslag en bloeddruk omlaag brengen.”

Antiserum

Nieuw aan het legpuzzels maken van nu is dat er veel meer soorten te koop zijn dan het klassieke landschap. Zo maken onder anderen Anisa Makhoul, Jennifer Orkin Lewis, Sarah Walsh, Rebecca Jones en Anne Bentley – je ziet hun werk geregeld in Flow – illustraties speciaal voor puzzels. ‘Werken aan ideeën voor een legpuzzel is ontzettend leuk,’ vertelt Anne Bentley via de mail vanuit haar woonplaats Walnut Creek bij San Francisco. ‘Het is echt een andere discipline: je moet goed nadenken over details die een puzzel interessant houden.’

Op de vraag waarom legpuzzels nu volgens haar zo in trek zijn, antwoordt ze: ‘Ik denk dat mensen op zoek zijn naar meer balans, naar een antiserum tegen de eindeloze uren waarin ze opgaan in computers en telefoons – want dat gaat maar door. Het fijne aan een legpuzzel is juist dat ie eindig is: er zit een begin, een midden en slot aan. Als de puzzel af is, geeft dat een heel speciale voldoening.’ Ook leuk: een puzzel kun je samen met anderen leggen, waardoor je die voldoening deelt.

Hersenen en handen

De Australische Nicola Caras brengt, samen met grafisch ontwerper Lauren Seeman, puzzels met mooie illustraties uit onder de naam Journey of Something. Haar moeder deed Nicola’s kinderen ooit een Disneypuzzel cadeau van duizend stukjes, maar die bleek veel te moeilijk. Nicola: “Uiteindelijk heb ik de puzzel gelegd en kon ik me er niet meer van losrukken: ik bleef tot laat op om ’m af te krijgen. Er is iets enorm bevredigends aan het gebruiken van je hersenen én je handen. En aangezien ik van mooie illustraties en design hou, dacht ik: waarom zijn dáár geen legpuzzels van?”

De puzzeldokter

De eerste legpuzzel werd ooit ‘per ongeluk’ bedacht door de Britse cartograaf John Spilsbury toen hij in 1766 een landkaart langs de landsgrenzen in stukken zaagde. Als aardrijkskundeles moesten kinderen de kaart daarna weer aan elkaar leggen. De puzzelstukjes zoals we die nu kennen, ontstonden rond 1900. Tegen die tijd waren multiplex en de mechanische figuurzaag – de treadle jigsaw – uitgevonden, die net als een oude naaimachine met een voetpedaal werd aangedreven. Daarmee kon er sneller en gedetailleerder worden gezaagd.

Toch waren in die tijd legpuzzels alleen nog maar weggelegd voor de rijken. Het produceren was een bewerkelijke klus en puzzels kostten bijna drie keer een gemiddeld weekloon. Aanvankelijk stond op de doos helemaal geen afbeelding. Je wist dus niet hoe het eindresultaat eruit ging zien, dat was nu juist de uitdaging en de lol.

De leden van de gerespecteerde The British Jigsaw Puzzle Library, opgericht in 1933, krijgen hun houten legpuzzels trouwens nog steeds zonder voorbeeld erbij. En dat is ook hoe koningin Elizabeth – het prominentste lid van deze puzzelbieb – haar puzzels legt.

Meer behoefte aan legpuzzels maken

Dat de verkoop van legpuzzels steeg toen we veel thuis kwamen te zitten in de huidige tijd, komt waarschijnlijk door de mentale rust en afleiding die puzzelen kan brengen in deze tijd van onzekerheid. Nicola Caras merkte niet alleen dat de verkoopcijfers omhoogschoten, maar vooral ook dat ze zelf meer behoefte kreeg om te puzzelen: “Met twee kinderen die thuis hun schoolwerk moesten doen had ik, als ze eenmaal in bed lagen, behoorlijk wat tijd nodig om tot mezelf te komen: ik puzzelde tot diep in de nacht.”

Ook Anne Bentley voelde meer behoefte aan simpele afleiding: ‘Het doet me goed om met iets te beginnen wat een ander soort aandacht vereist, iets wat je ook samen kunt doen met mensen terwijl je een gesprek hebt. Ik denk dat onzekerheid een verlangen opwekt naar troost en verbondenheid. Puzzelen dwingt je om te vertragen. Het is een kalmerende en therapeutische activiteit – tenzij je een puzzelstukje kwijtraakt.’ In dat geval is er altijd nog Jigsawdoctor.com: als je de omliggende stukjes naar hem stuurt, maakt hij het ontbrekende puzzelstukje met de hand voor je na.

Fijn voor je brein

Neurologisch onderzoek aan onder meer de Johns Hopkins-universiteit in de Verenigde Staten en de
universiteit van Ulm in Duitsland, toont aan dat puzzelen onze hersenen gezond houdt en een potentieel beschermende factor is tegen cognitieve veroudering.

Heleen Slagter, psycholoog aan de Universiteit van Amsterdam, plaatste in een interview in de Volkskrant wel een kanttekening bij het effect van braintrainingen op de hersenen, waaronder je legpuzzelen kunt rekenen: “Recent onderzoek lijkt erop te wijzen dat een actief brein cognitieve veroudering kan tegenhouden.” Maar: “Hersentrainingen leiden niet tot wijdverspreide verbeteringen in ons geheugen of in onze aandacht, en zeker niet in onze intelligentie.”

Ouderdomsziektes vertragen

Het is dus niet zo dat je brein ineens vooruitgaat door te puzzelen, al houd je het er wél beter mee in conditie. Wat dit betreft is het goed om de slogan ‘use it or lose it’ in gedachten te houden. Oftewel: breincapaciteiten die je niet benut, gaan achteruit of zelfs verloren. Het onderzoek aan de universiteit van Ulm, zoals gepubliceerd in Frontiers in cognitive neuroscience, bevestigt dat puzzelen gedurende een korte periode de cognitie – het vermogen om kennis op te nemen en te verwerken – niet op een relevante manier verbetert.

Maar voor de lange termijn is de conclusie dat legpuzzelen een serieus onderdeel kan zijn van een levensstijl die helpt om ouderdomsziektes zoals dementie te vertragen of zelfs tegen te gaan. De onderzoekers wijzen daarbij op het grote voordeel dat ‘het leggen van puzzels een wijdverbreide en makkelijk toepasbare vrijetijdsbesteding is. Het kan alleen of in groepen worden uitgevoerd, op bijna alle plaatsen zonder de noodzaak van technische apparaten, taalvaardigheden of voorkennis.’

Stukmaken of inlijsten

Presentator Ellen DeGeneres is liefhebber, net als acteur Hugh Jackman die erover post op Instagram.
Hij vertelde ooit dat het voor hem begon tijdens de uitputtende opnames van Les misérables: “Ik woonde in die periode in een kleine cottage aan de Theems, stak het haardvuur aan en ging legpuzzels maken.” Het was zijn remedie tegen de stress.

Later deelde hij op Instagram de vorderingen van zijn vijftienhonderd stukjes tellende Sterrennacht van Van Gogh. Het laatste stukje legde hij tijdens een livestream. Om de puzzel vervolgens meteen weer te slopen, waarbij hij uitriep: “Four months to put it together and just one second to take it apart!”

Herkenbaar? Het maken van een legpuzzel is een aaneenschakeling van kleinere en grotere euforische momenten – de lol als je eindelijk dat ene stukje vindt − uitmondend in de grande finale van het allerlaatste stukje. En daarna kan het slopen van wat je hebt gemaakt een soort ontlading zijn die je misschien nog herkent uit je kindertijd: je blokkentoren laten instorten, een Lego-huis weer afbreken of aan het eind van een stranddag midden in een zandkasteel springen.

Gewoon eens proberen

Alleen: wanneer heb je als volwassene nou nog de kans om met goed fatsoen iets moois te slopen? Met een legpuzzel dus. Maar het omgekeerde kan net zo goed bevredigend zijn, vindt Nicola Caras: “Mensen vinden het geweldig dat je ze kunt inlijsten om zo als het ware je eigen kunstwerk te maken. Ze sturen me vaak foto’s van hoe zo’n puzzel hangt – de allerleukste berichten om te krijgen.”

Nicola Caras raadt iedereen die langere tijd geen legpuzzel meer heeft gemaakt aan om het gewoon weer eens te proberen. “Of je ’m na afloop nou inlijst of met veel genoegen weer uit elkaar trekt, je vindt vast iets terug van de vroegere lol en voldoening van het puzzelen.”

Onze eigen puzzels

Voordat we allemaal thuis moesten gaan werken, hadden we op de Flow-redactie een puzzeltafel in een hoek staan waar we om de beurt – als afleiding van volle mailboxen – wat stukjes legden. En steeds vaker dachten we: waarom brengen we niet zelf een puzzel uit van een mooie illustratie? Inmiddels zijn er vijf Flow Puzzels, met illustraties van Valesca van Waveren, Lotte Dirks, Francesca Iannaccone, Louise Lockhart en Anisa Makhoul. De puzzel die je bij dit verhaal ziet, is Let the Sun Shine en geïllustreerd door Anisa Makhoul. De Flow Puzzels zijn te koop via Flowmagazine.nl/puzzels.