Trauma verwerken: tips van een hoogleraar traumatologie (+ symptomen van een onverwerkt trauma)

Een trauma verwerken: hoe doe je dat? En hoe weet je of je een onverwerkt trauma met je meedraagt? Hoogleraar Elisa van Ee legt het uit en geeft tips hoe je iemand met een trauma kunt steunen.

Het woord trauma komt vaak voorbij. In de psychologie is daar een vrij strakke definitie voor, vertelt hoogleraar psychotraumatologie Elisa van Ee: “Als je na een ingrijpende gebeurtenis waarbij je je bedreigd voelde in je bestaan, klachten ontwikkelt die niet meer verdwijnen, noemen we dat een trauma.”

Ingrijpende ervaringen

Die definitie mag wel wat worden opgerekt, vindt Van Ee. “We mogen ook oog hebben voor de gevolgen van een ingrijpende ervaring die niet direct levensbedreigend was. Iemand kan een nare bevalling als traumatisch ervaren bijvoorbeeld, of het overlijden van een naaste als dat akelig verliep.” Maar, zegt van Ee: “Aan de andere kant vind ik het geen goede ontwikkeling dat het woord trauma tegenwoordig zo makkelijk gebruikt wordt. Als de definitie te los is, erken je niet wat mensen met een echt trauma ervaren. Zij zijn daar letterlijk ziek van.”

Iets dat bij het leven hoort of een trauma?

Niet alle gebeurtenissen die tot klachten leiden, hebben ook een trauma tot gevolg, vertelt Elisa van Ee: “Dingen als bedrog, een scheiding of met strenge ouders opgroeien kunnen naar zijn en pijn doen, maar horen ook bij het leven. Traumatische beschadigen je gevoel dat de wereld veilig is, dat jij veilig bent.

‘Ook een gebroken hart is leed en daar mag je aandacht voor hebben’

Als startend traumapsycholoog werkte ik in een kliniek met getraumatiseerde vluchtelingen. Ik hoorde de ergste verhalen en vroeg me weleens af of ik mijn gebroken hart nog wel mocht voelen. Het antwoord is ja. Ook dat is leed en daar mag je aandacht voor hebben. Het is alleen iets anders dan een trauma.”

Troost en veiligheid bieden

Dat onderscheid erkennen is van belang, legt Van Ee uit. “Ik zie vaak dat getraumatiseerden alleen komen te staan. Omdat ze, vanwege dat trauma, anderen lastig kunnen toelaten. En omdat mensen in hun omgeving vaak niet goed begrijpen hoe trauma werkt en hoe ze steun kunnen bieden. Als je snapt wat er precies gebeurt bij iemand die hiermee kampt, kun je er ook beter voor diegene zijn. We hebben allemaal iemand nodig die ons troost en veiligheid biedt, bij wie we tot rust kunnen komen – als er sprake is van trauma al helemaal.”

Je lijf in overlevingsstand

“Als je iets ingrijpends en mogelijk levensbedreigends meemaakt, komt je lijf in de overlevingsstand, je hele systeem maakt zich klaar om te overleven: je sympathische zenuwstelsel gaat aan. Je amygdala wordt geactiveerd: er is stress! Informatie komt via een verkorte route binnen en je hypocampus, die ervaringen verwerkt, wordt overgeslagen. Daardoor worden herinneringen anders opgeslagen. Zo kom je niet tot rust, want het voelt alsof je in nood bent. Misschien meld je je ziek op je werk omdat je je niet kunt concentreren. Of durf je niet te gaan slapen uit angst voor nachtmerries.”

Een onverwerkt trauma: heb ik dat?

Een belangrijk symptoom van een onverwerkt trauma is het overvallen worden door herinneringen. Die worden opgewekt door triggers, legt Van Ee uit. Dat zijn associaties die (onbewust) zijn verbonden aan die ingrijpende ervaring. Andere symptomen zijn:

Slechte nachten, bijvoorbeeld door nachtmerries
Een kort lontje
Concentratieproblemen
Een gevoel van afstand tussen jou en de wereld

Volgens de hoogleraar zijn die symptomen logisch en normaal: er is van alles gebeurd in je lichaam en brein, daar moet je van herstellen. “Bij bijna iedereen gebeurt dat ook, bij hen komt het systeem na verloop van tijd tot rust. Tachtig procent van de mensen maakt in zijn leven iets mee dat potentieel traumatisch is en de meerderheid herstelt daarvan. Een kleine groep houdt klachten en dan spreek je van een onverwerkt trauma of PTSS, posttraumatisch stresssyndroom.”

Gun je lijf en hoofd rust

Hoe ga je om met een trauma mee? Volgens hoogleraar psychotraumatologie Van Ee gaat het deels om het begrijpen van wat er gebeurt in je systeem. Je hoeft daarom niet te schrikken van je klachten: die horen bij het verwerken van het trauma. “Ga daarnaast bepaalde plaatsen of mensen die je met de ingrijpende ervaring associeert, niet uit de weg. Juist door de confrontatie aan te gaan kun je je lijf en brein leren: er is geen gevaar meer.”

‘Scherm je niet af omdat je je kwetsbaar voelt, maar laat je troosten’

Durf je die confrontatie niet aan te gaan, dan raadt ze aan om professionele hulp te zoeken. “Het is sowieso belangrijk om compassie met jezelf te hebben. Je hebt iets heftigs meegemaakt, daar moet je van herstellen. Gun je lijf rust door te wandelen, de natuur in te gaan of je met een deken en een kop thee op de bank te nestelen. Ook mindfulnessoefeningen en mediteren kunnen helpen. En omring je met mensen die veilig voelen. Scherm je niet af omdat je je kwetsbaar voelt, maar laat je troosten.”

Iemand met een trauma steunen: zo doe je dat

Als je merkt dat iemand kampt met een trauma, is het fijn als je de juiste hulp kunt bieden, zegt Van Ee: “Veel mensen schamen zich voor hun trauma. Zij willen niet zielig gevonden worden of zijn zo beschadigd dat ze te weinig vertrouwen hebben in anderen. In sommige gevallen zijn ze zich er niet eens van bewust dat ze getraumatiseerd zijn. Bied daarom actief je hulp aan als je weet dat iemand iets ingrijpends heeft meegemaakt.”

Neem iets uit handen, bijvoorbeeld boodschappen. Begin met praktische hulp om het vertrouwen op te bouwen.
Probeer oprechte interesse te tonen. Je hoeft niets op te lossen, een luisterend oor is genoeg.
Sta je dichterbij de persoon? Kijk samen naar moeilijke situaties. Wat gebeurt er? Hoe voelt de persoon zich en wat denkt hij of zij? Praat er samen over. Op die manier kan er begrip ontstaan en kun je een ander verder helpen.

Een ‘verwerkt’ trauma

Kun je een trauma helemaal verwerken? Volgens Van Ee wel: “Gelukkig zijn er tegenwoordig veel goede behandelingen voor mensen die kampen met de gevolgen van een onverwerkt trauma, zoals EMDR en imaginaire exposure. Die zijn erop gericht om de herinneringen op een andere manier op te slaan, vrij van spanning. Als dat lukt, kun je zeggen dat het trauma verwerkt is. Dat wil overigens niet zeggen dat het niet meer pijnlijk is om eraan terug te denken, dat verdwijnt misschien wel nooit. Alleen neemt het je systeem niet meer over; je hebt nu weer zelf de controle.”

Elisa van Ee (1976) is als bijzonder hoogleraar psychotraumatologie verbonden aan de Radboud Universiteit. Daarnaast werkt ze als klinisch psycholoog, systeemtherapeut en wetenschappelijk hoofd van het Topklinisch Psychotraumacentrum Zuid-Nederland bij Reinier van Arkel, een instelling voor geestelijke gezondheidszorg in Den Bosch. Haar missie: bijdragen aan het herstel van mensen met trauma’s en hun naasten. Ze schreef er een boek over: ‘Mag ik bij jou? − Omgaan met trauma’.