Zo werkt generationeel trauma (en het doorbreken ervan), volgens een hoogleraar traumatologie

Hoe kun je zelf herstellen van een generationeel trauma – of geef je een naaste het gevoel dat ie er niet alleen voor staat? Volgens hoogleraar psychotraumatologie Elisa van Ee begint het met je laten troosten.

Onder generationeel trauma verstaan we psychisch leed dat van de ene generatie op de volgende wordt doorgegeven, vaak zonder dat de familieleden zich daarvan bewust zijn. Hoe dat precies werkt, vragen we aan Elisa van Ee, hoogleraar psychotraumatologie aan de Radboud Universiteit.

Van Ee legt uit: “Elke ouder neemt zijn of haar eigen ervaringen mee in de opvoeding. Als je echt getraumatiseerd bent en daar nog veel stress van ervaart, kan dat allerlei gevolgen hebben. Een voorbeeld: je trauma kan al tijdens de zwangerschap van invloed zijn op de stresshuishouding van je kind. Het kind kan daardoor gevoeliger zijn voor stress en sterker op prikkels reageren.”

‘Ouders doen wat ze kunnen, maar onbewuste patronen kunnen hardnekkig zijn – vooral als ze voortkomen uit onverwerkt trauma’

Maar het gaat vaker om de manier waarop je als ouder met je kind omgaat. Van Ee: “Misschien ben je sneller geïrriteerd of ga je bepaalde situaties uit de weg. Of je vermijdt lichamelijk contact omdat dat weer herinneringen oproept aan je eigen ervaringen. Dat doet iets met je kind. Het beïnvloedt zijn of haar gevoel van veiligheid en vertrouwen in relaties. En dat neemt je kind weer mee, naar eigen vriendschappen en liefdes.”

Ze benadrukt dat dit niet betekent dat ouders hun kinderen per definitie beschadigen. “Ouders doen wat ze kunnen. Maar onbewuste patronen kunnen hardnekkig zijn – vooral als ze voortkomen uit onverwerkt trauma.”

Hoe voorkom je dat je je trauma doorgeeft?

“Het begint met bewustwording,” zegt Van Ee. “Sta stil bij wat een ervaring met je heeft gedaan. Welke kwetsbaarheden zijn er ontstaan? Welke patronen herhaal je misschien – zonder dat je dat doorhebt?”

Ze raadt aan om hierover in gesprek te gaan met je partner of vrienden. “Vraag: hoe denk jij dat mijn jeugd mij heeft gevormd? Welke kwetsbaarheid zie je bij mij? Dat kan confronterend zijn, maar het helpt om helder te krijgen waar je op kunt letten. Als je bijvoorbeeld in je jeugd bent gepest, kun je extra emotioneel reageren wanneer je kind over een nare ervaring op school vertelt. Of wanneer je vroeger thuis gekleineerd bent, kun je buitensporig boos worden als je tiener brutaal is. Als je die patronen herkent, kun je ze doorbreken.”

Wat volgens haar ook belangrijk is: je mag hulp vragen. “Je hoeft het niet alleen te doen. Een generationeel trauma hoeft niet per se te worden doorgegeven, als ouders goed kunnen samenwerken. In de praktijk zie ik dat er juist veel kracht zit in relaties. De steun van anderen kan enorm helend zijn.”

Wat als je merkt dat je generationeel trauma nog leeft?

Soms merk je dat een ervaring je sterker beïnvloedt dan je dacht. Dat je reacties niet altijd in verhouding staan tot wat er gebeurt. Volgens Van Ee kan dat een teken zijn van een onverwerkt trauma. “Je wordt dan bijvoorbeeld onverwachts overspoeld door herinneringen of emoties, of je lichaam blijft in een staat van paraatheid. Je kunt slecht slapen, hebt moeite met concentreren of voelt je voortdurend gespannen.”

‘Door middel van behandelingen zoals EMDR en imaginaire exposure kunnen herinneringen anders worden opgeslagen’

Dat is niet gek, benadrukt ze. “Je systeem heeft iets heftigs meegemaakt en staat in een soort overlevingsstand. Het is belangrijk dat je dat serieus neemt. Soms herstelt het vanzelf, maar als dat niet gebeurt, is professionele hulp nodig.”

Er zijn tegenwoordig goede behandelingen, zoals EMDR en imaginaire exposure. Die zorgen ervoor dat herinneringen anders worden opgeslagen: niet langer als een dreiging in het hier en nu, maar als iets wat achter je ligt. “Verwerken betekent niet dat het niet meer pijnlijk is. Maar het neemt je systeem niet meer over. Je krijgt weer zelf de regie.”

Hoe steun je iemand met trauma?

Volgens Van Ee staat of valt veel met het doorbreken van het isolement. “Getraumatiseerde mensen kunnen zich afsluiten. Soms uit schaamte of omdat ze anderen niet vertrouwen. Soms omdat ze niet eens doorhebben dat ze getraumatiseerd zijn. Wacht dus niet af, maar bied actief hulp aan. In plaats van ‘bel me als je iets nodig hebt’ kun je zeggen: ‘Zal ik morgen je kinderen van school halen?’”

Echte steun begint vaak met praktische hulp, zegt ze. En met luisteren, zonder te oordelen of meteen te willen oplossen. “Laat iemand voelen: je bent niet alleen. We hebben allemaal iemand nodig bij wie we tot rust mogen komen. Iemand die zegt: kom maar hier. Dat is de essentie van herstel.”

Elisa van Ee (1976) is als bijzonder hoogleraar psychotraumatologie verbonden aan de Radboud Universiteit. Daarnaast werkt ze als klinisch psycholoog, systeemtherapeut en wetenschappelijk hoofd van het Topklinisch Psychotraumacentrum Zuid-Nederland bij Reinier van Arkel, een instelling voor geestelijke gezondheidszorg in Den Bosch. Haar missie: bijdragen aan het herstel van mensen met trauma’s en hun naasten. Ze schreef er een boek over: ‘Mag ik bij jou? − Omgaan met trauma’.